Mensen die het overal mee eens zijn en nooit eens hun eigen mening geven, worden ook wel eens jaknikkers genoemd. We danken dit woord aan de bijnaam van aardoliepompen die vanaf eind jaren veertig in het Drentse en Zuid-Hollandse landschap te vinden waren.
De machines kwamen in de volksmond bekend te staan als jaknikkers vanwege hun kenmerkende op en neer gaande beweging tijdens het pompen, die deed denken aan mensen die voortdurend ja knikken. In spreekwoordelijke zin wordt het woord vooral wat schamper gebruikt, om personen mee te typeren die kritiekloos met alles instemmen en geen eigen standpunt durven in te nemen.
De letterlijke jaknikker herinnert aan de tijd dat in Nederland op relatief grote schaal aardolie werd opgepompt. Het startschot hiervoor werd in 1943 gegeven met de ontdekking van een olieveld in het Drentse dorpje Schoonebeek. Vijf jaar later begon de daadwerkelijke olieproductie, waarna Schoonebeek uitgroeide tot het belangrijkste olieveld van Nederland. Tientallen jaknikkers stonden er jarenlang te pompen, maar ook in Zuid-Holland waren de machines te vinden.
Museumobject
Sinds 2013 zijn er geen jaknikkers meer actief in Nederland. In het Openluchtmuseum in Arnhem is nog wel een oud exemplaar te bewonderen, afkomstig van oliewinningsterrein Berkel-4 in Rotterdam-Schiebroek. Deze jaknikker staat in het museum symbool voor het venster ‘de gasbel’ in de Canon van Nederland.
