Nederland was lang niet altijd het land van goed overleg en harmonie, zoals in het verleden door meerdere historici is geponeerd. In het boek Beknopte geschiedenis van Nederland (Uitgeverij Prometheus, 2017) relativeert James Kennedy, hoogleraar Moderne Nederlandse geschiedenis in Utrecht, deze beeldvorming. Zijn goed geschreven boek biedt een frisse kijk op de Nederlandse geschiedenis.
Tolereren en getolereerd worden
De focus in Kennedy’s boek ligt op de politiek en religieuze geschiedenis. De auteur schrijft:
“Politieke geschiedenis vormt het leidende karakter, net als in de meeste andere nationale geschiedenissen, en geeft veel ruimte aan de behandeling van belangrijke binnenlandse en buitenlandse politieke ontwikkelingen. Religieuze geschiedenis is zeer bepalend geweest voor Nederland in het leren omgaan met verschillen. Dit onderwerp krijgt veel aandacht, aangezien dit ook een van mijn onderzoeksgebieden is. Economische en sociale ontwikkelingen zijn van doorslaggevende betekenis geweest in dit land en worden dus systematisch behandeld. De culturele en intellectuele hoogtepunten in Nederland komen ook aan bod, maar worden iets minder grondig besproken. En ten slotte is er enige aandacht voor militaire geschiedenis, omdat de grenzen van de Nederlandse staat vaak bevochten zijn geweest.” (12)
De Nederlandse tolerantie was niet uniek, heeft altijd iets moeizaams gehad en was tevens niet consequent, zo beargumenteert Kennedy.
Wel was de Nederlandse tolerantie vanaf met name de zeventiende groter dan in het buitenland, maar de tolerantie in de Republiek kende altijd een hiërarchie:
“Tolerantie was in haar karakter hiërarchisch en discriminerend, een ongelijke interactie tussen hen die tolereren en die getolereerd werden. (…) De Nederlandse samenleving bleef ook gekenmerkt door hardnekkige structuren gebaseerd op klasse of geslacht.” (386)
De vermeende tolerantie van de Nederlanders en van Nederland als handelsland moet dan ook gerelativeerd worden. De Nederlandse tolerantie was relatief groot omdat de machtsverschillen tussen de inwoners niet zo groot waren. Dit gaf de tolerantie hier te lande een noodgedwongen karakter: Nederlanders waren zich bewust van de grenzen van hun macht en de complexe nationale machtsrelaties tussen concurrerende partijen.
Enkele hoofdlijnen
In de tweede plaats valt het open en dynamische karakter van de Nederlandse cultuur op. Nederland stond altijd onder invloed van buitenlandse culturen (via handel en immigratie), maar oefende vanaf de zeventiende eeuw ook zelf internationaal invloed uit.
De Nederlandse samenleving heeft altijd een pluralistisch karakter gehad, dat is een derde hoofdlijn, dat bepalend is geweest voor de ontwikkeling van Nederland. Omgaan met verschillen is een rode lijn in de Nederlandse geschiedenis:
“Zowel de samenleving als de politiek werd diep beïnvloed door het naast elkaar bestaan van zo veel verschillende bevolkingsgroepen, belangen en religies. Sinds de vroege Middeleeuwen was de concentratie van macht in handen van één of een klein aantal personen niet mogelijk.” (385)
Friese handel & religieuze tolerantie
Ter illustratie van de schrijfstijl van Kennedy geef ik twee passages weer uit zijn boek. De eerste gaat over de Vroege Middeleeuwen en de rol van de Friezen in de handel in die tijd:
“Rond het jaar 700 woonden er ongeveer 50.000 mensen in het huidige Nederland. Bijna iedereen woonde op korte afstand van een bevaarbare rivier, de economische levenslijn van elke gemeenschap. Met groot succes herontwikkelden de ‘nieuwe’ Friezen de kustgebieden en dreven handel met grote delen van Europa. Veel recent ontdekte zeldzame schatten lijken Friese eigenaren gehad te hebben. De hoofdstad van de handel was Dorestad, gesticht in de zevende eeuw door Friezen op de plek van een oud Romeins fort.” (27)
“Katholieken, de meest substantiële minderheid in de Republiek, bleven wettelijk onderdrukt. Hoewel ze hun erediensten konden houden in privéhuizen en schuilkerken en in het dagelijkse leven niet gehinderd werden, namen hun aantallen af gedurende de eerste decennia van de achttiende eeuw. Door de beperkte toegang tot priesters en sacramenten van de kerk evenals tot liefdadigheidswerk, voelden veel katholieken zich onder druk gezet om zich te bekeren. Ook bleef het protestantse sentiment sterk anti-katholiek, gevoed door de verbanning in 1734 van protestanten uit het Salzburgerland, die als vluchtelingen werden opgenomen in de Republiek.” (205)
Boek: Beknopte geschiedenis van Nederland – James Kennedy
Bekijk dit boek bij:
