De liberale politicus Jan Kappeyne van de Coppello is vooral bekend geworden doordat hij een nieuwe Wet op het lager onderwijs indiende en door het parlement aanvaard wist te krijgen. Die wet scherpte de condities voor het lager onderwijs aanzienlijk aan. Er kwamen hogere eisen voor leerkrachten, gebouwen, leerstof en materiaal en de klassengrootte werd drastisch teruggebracht. Ook de salarissen voor het onderwijzend personeel gingen omhoog. Maar overheidssubsidies bleven beperkt tot het openbaar onderwijs, waardoor christelijke en andere bijzondere scholen geen financiële steun ontvingen. De wet kreeg dan ook fel verzet van politici van confessionele zijde.
Jan studeerde rechten in Leiden en werkte daarna als advocaat. In 1859 kwam hij in de Haagse gemeenteraad, in 1862 werd hij lid van de Tweede Kamer. Kappeyne van de Coppello hoorde in die tijd bij de progressieve vleugel van de liberalen. Niettemin ontwikkelde hij zich in de jaren na 1870 tot de aanvoerder van de liberale Kamerclub, waarvan ook de minder vooruitstrevenden deel uit maakten (van een echte liberale partij was toen nog geen sprake).
In 1877 formeerde hij het naar hem genoemde kabinet, waarin ook liberalen van meer conservatieve snit zitting hadden. Zelf werd hij naast premier (men sprak in die dagen overigens van voorzitter van de ministerraad) minister van Binnenlandse Zaken, een destijds gebruikelijke combinatie. Het departement van Onderwijs bestond nog niet; Binnenlandse Zaken ging over dit beleidsonderdeel.
Volkspetitionnementen
Zijn Wet op het lager onderwijs kreeg dus felle oppositie van christelijke Kamerleden. Vooral ARP-oprichter Abraham Kuyper ging ertegen tekeer. De ARP en de katholieken dienden door honderdduizenden Nederlanders ondertekenende ‘volkspetitionnementen’ bij de koning in, maar die haalden niets uit. Het staatshoofd ondertekende de wet gewoon.
Behalve de schoolwet heeft het kabinet-Kappeyne van de Coppello niet veel bijzonders gepresteerd. Het viel al na een kleine twee jaar, vooral doordat de tegenstellingen tussen de progressieve en de meer behoudende liberalen bleven aanhouden.
De politieke hoofdrol van Jan Kappeyne van de Coppello was hiermee uitgespeeld. Wel werd hij in 1888 nog in de Eerste Kamer gekozen. Zijn standpunten waren in die periode een stuk conservatiever dan voorheen. Kappeyne van de Coppello, die nooit getrouwd is geweest, stierf in 1895.
Schoolstrijd
De subsidiëring van het bijzonder onderwijs bleef na de aanneming van de Wet op het lager onderwijs opspelen (de ‘schoolstrijd’), vooral ook omdat de confessionele partijen steeds meer politieke invloed kregen. In 1917 besloot het (eveneens liberale) kabinet-Cort van der Linden dat ook bijzondere scholen het recht zouden krijgen op financiële ondersteuning. Tegelijkertijd werd het algemeen (mannen)kiesrecht ingevoerd, iets waartegen veel christelijke politici tot dan toe groot bezwaar hadden gemaakt. Beide prangende politieke kwesties werden op deze manier tegen elkaar uitgeruild, een gebeurtenis die als ‘de pacificatie’ in de geschiedenisboeken terecht is gekomen.
