De Poolse ex-dissident Jan Litynski (1946-2021) is op 75-jarige leeftijd is overleden. Tijdens de vorstperiode raakte zijn hond in moeilijkheden op het ijs van een rivier. Bij zijn poging het dier te redden schoof Litynski onder het ijs en verdronk. Zijn stoffelijk overschot werd deze week gevonden.
Tijdens het communistisch bewind in Polen behoorde Litynski tot de ‘dissidenten’. Hij was één van de oprichters van KOR, het Comité voor Sociale Zelfverdediging, dat arbeiders hielp die in staking waren gegaan en dat uiteindelijk de basis legde voor de onafhankelijke vakbond Solidarnosc. Regelmatig verdween hij voor weken of maanden de gevangenis in. Tijdens de staat van beleg van generaal Jaruzelski werd hij tijdelijk vrijgelaten om de communie van zijn dochtertje bij te kunnen wonen. Hij dook onder. Bij de algemene amnestie in 1986 kwam hij weer vrij. Tussen 1989 en 2001 was Litynski lid van de Sejm, het parlement, maar ook daarna bleef hij actief met een hervormingsagenda. Vorig jaar nam hij deel aan de protesten toen de Poolse regering het recht op abortus af wilde schaffen.
Michael Korzec
Ik leerde Jan Litynsky kennen toen ik in 1979 voor de Winschoter Courant zocht naar achtergronden van een Poolse arbeidersbeweging die kennelijk voor problemen zorgde binnen het communistische regiem van de Poolse Volksrepubliek. Ik kwam terecht bij Michel Korzec (1945-2018), een Nederlandse Pool die graag toelichting gaf op gebeurtenissen in zijn voormalige vaderland. Het werd een informatieve middag, waarvan ik me nog een voorspellling herinner:
‘Wat voor hervormingen er ook komen in Polen: op een dag komt er de één of andere ayatollah en die draait alles weer terug’.
Korzec, die zijn leven later voortzette in onder meer Beijing, is overigens overleden in 2018.
Korzec had nog een bijzonderheid: er was een Pool, Stanislav Osiecky, in Nederland terechtgekomen met een opmerkelijk verhaal. Hij zou zijn gevlucht uit een heropvoedingskamp. Het zou nuttig voor zijn vluchtelingenstatus kunnen zijn om details uit dat verhaal te checken. Misschien zou ik naar Polen kunnen gaan. Een dissident, Jan Litynski, zou me daar verder kunnen helpen.
Dissidentenbijeenkomst
Op een novemberavond belde ik aan op het doorgegeven adres van een flat in Warschau. Het huis zat vol visite. Ik bleek in een dissidentenbijeenkomst terecht te zijn gekomen. Er heerste een aangename, ontspannen sfeer. Ik vertelde wat ik in Polen kwam doen: het verhaal checken van een uit een opvoedingskamp ontsnapte Pool. Daarna gingen de gesprekken weer verder; uiteraard in het Pools.
Eén van de aanwezigen schreef een boodschap op een stuk papier, dat vervolgens rondging. Er werd met belangstelling kennis van genomen. Toen iedereen het gelezen had werd het in brand gestoken. ‘Waarom doen jullie dat’, vroeg ik. ‘We kunnen worden afgeluisterd’, was het voor de hand liggende antwoord. Daar schrok ik toch wel even van. Kort daarvoor had ik alle redenen voor mijn komst naar deze dissidentenclub uitvoerig toegelicht.
Verblijfsvergunning
Met Jan Litynski ben ik de volgende dagen door Polen gereden. Langs familieleden, kennissen, andere dissidenten en de moeder van Stanislav, die eindelijk een levensteken kreeg en die me een zelfgebreid sprei meegaf om aan haar zoon te geven. Of deze reis de doorslag heeft gegeven is onbekend, maar korte tijd later kreeg Stanislav Osiecky een verblijfsvergunning voor Nederland.
Later, toen Solidarnosc vrije verkiezingen in Polen mogelijk had gemaakt, heb ik met hem nog een reis gemaakt door zijn vroegere vaderland, dat ons onder meer bracht op een totaal verwaarloosde Joodse begraafplaats in de stad Bialystok. Vorig jaar bleek dat de begraafplaats intussen een vergaande restauratie heeft ondergaan, die alleen maar onderbroken is als gevolg van Corona. Hoe het verder met Stanislav Osciency is gegaan is overigens onbekend. Er is geen spoor meer van hem te vinden. Jan Litynski wordt morgen, op 10 februari, begraven.
Ook interessant: Lech Walesa (1943) – Pools vakbondsleider, president & Nobelprijswinnaar
Overzicht van Boeken over de geschiedenis van Polen
