Atoomverbrijzeling, zegen of vloek in 1941…
Het was midden in de oorlog – Nederland was al een vol jaar door de Duitsers bezet – toen het familieblad de Katholieke Illustratie uitkwam met een artikel over de atoombom. Het artikel sprak over “geruchten die voor het uitbreken van den oorlog de ronde deden over bommen, waarvan één exemplaar voldoende kracht zou bezitten om een heele stad weg te vagen.”
De ouderwetse spelling, met uitdrukkingen als van den oorlog en heele stad, staat in schrille tegenstelling tot het moderne inzicht dat eruit spreekt. Verder deed het artikel voorspellingen zoals: “voor de verlichting en verwarming van steden kan men volstaan met de verbrijzeling van atomen.” “Fabrieken zullen kunnen draaien met energie die door atoomverbrijzeling is verkregen”. Twee aspecten van dit artikel doen de huidige lezer nog steeds verbaasd staan. Ten eerste de toekomstvoorspellende kracht van de schrijver, en dat nog wel in een eenvoudig familieblad. Het was een toekomstvisie die ongekend accuraat en baanbrekend was. Onze moderne zorgen werden er in ouderwets Nederlands verwoord:
“Er zal een tijd komen, waarin de ingewanden der aarde geen steenkool meer zullen leveren en waarin petroleumbronnen niet meer zullen spuiten…” En die zorgen werden vervolgens opgelost met te zeggen: “Wanneer het zou lukken de in de atomen gebottelde energie vrij te maken (…) dan zou het vraagstuk der energievoorziening voor altijd opgelost zijn.”
Onze tweede verwondering betreft het feit dat dit geschreven werd terwijl de Nederlandse pers onder Duitse censuur stond. Het artikel heeft kennelijk de censuur gepasseerd. Ofwel de zelfcensurering die van alle Nederlandse bladen geëist werd; de pers werd wekelijks bestookt met Duitse voorschriften over wat wèl of niet gezegd mocht worden.
Het was ook de tijd waarin de Amerikaanse regering in het uiterste geheim aan het Manhattan project werkte om splijtstof te produceren voor de toekomstige atoombom. De Duitsers werkten eveneens – ook in het grootste geheim – aan een kernbom, maar zaten gelukkig op het verkeerde spoor, mede doordat zoveel Joodse geleerden (waaronder Einstein) het land waren uitgejaagd.
En dan schrijft een onbekende wetenschapsjournalist in een eenvoudig Nederlands familieblad zo’n artikel… Huiveringwekkend: het had hem de kop kunnen kosten als de autoriteiten in de gaten hadden gehad hoe voorspellend hij bezig was. En hoe supergeheim zijn onderwerp voor de Duitse legerleiding moet zijn geweest.
De naam van dit voorspellende genie krijgen we in dit artikel jammer genoeg niet te lezen, wel de naam van de tekenaar die een pakkende illustratie bij de kop van het artikel maakte: een zekere Frans Lammers. Hopelijk hebben zij geen moeilijkheden van dit werk ondervonden. Maar dat zal wel niet: het onderwerp was zo geheim dat zelfs de Duitse censuur niet wist dat het niet genoemd had mogen worden…
Oorspronkelijk gepubliceerd op 15 juli 2012
