Kapp-Putsch (13-17 maart 1920)

Gedurende de periode van de Weimarrepubliek, van 1919 tot 1933, was Duitsland een instabiele democratie. Dit bleek uit meerdere opstanden en couppogingen van zowel extreem-linkse als extreem-rechtse zijde. Een bekende poging tot staatsgreep was de Kapp-Putsch van 13 maart 1920, ook wel de Kapp-Lüttwitz-Putsch genoemd.

Toen het Duitse Keizerrijk in november 1918 ten einde kwam en keizer Wilhelm II naar Nederland vluchtte, brak in Duitsland een periode van binnenlandse onrust aan. Op tal van momenten werd de Duitse politieke stabiliteit aan het wankelen gebracht. Dit bleek onder meer uit gebeurtenissen als de Novemberrevolutie (1918), de Spartakus-opstand (1919), de Kapp-Putsch (1920), de Bierkellerputsch (1923) en een reeks politieke moorden. We lichten hier de Kapp-Putsch van 13 maart 1920 uit: hoe verliep deze?

Kapp-Putsch: oorzaken en verloop

Bij de algemene onrust in de Weimarrepubliek kort na de Eerste Wereldoorlog, speelde het Verdrag van Versailles een grote rol. Het Duitse leger moest in 1920 de troepenmacht gaan terugbrengen tot 100.000 man, wat massaontslagen tot gevolg zou hebben. En, dat kwam er nog bij, de geallieerden wilden dat Duitsland vóór april 1920 alle paramilitaire organisaties ontbond. Ook de Duitse regering zag deze vrijkorpsen het liefst snel ontmanteld worden, omdat het revolutionaire tijdbommen waren…

Een groep militairen onder leiding van de Berlijnse generaal Walther von Lüttwitz bezette op 13 maart 1920 de regeringsgebouwen in Berlijn, met als doel om een rechts-militaire regering te installeren. De groep kon met alle gemak Berlijn intrekken, omdat het leger besloten had niet in te grijpen. Dit onder het motto ‘Militairen schieten niet op militairen’. Nog voordat de vrijkorpsen Berlijn bereikten, waren de politici in een colonne auto’s onderweg naar Dresden, om vanaf daar naar Stuttgart te gaan.

Een belangrijke rol in de Kapp-Putsch speelden met name Erich Ludendorff en ex-marineofficier Walther Erhardt. Op de achtergrond speelde degene naar wie de Kapp-Putsch (eigenlijk onterecht) is vernoemd, een kleinere rol: de 62-jarige Duitse hoge ambtenaar Wolfgang Kapp.

Toen de Putschisten de stad Berlijn binnentrokken, zongen de deelnemende militairen:

“Hakenkruis op stalen helm
zwart-wit-rode band
De Brigade Ehrhardt
worden wij genoemd.”

In de jaren erna klonk dit lied nog vaak in Duitsland, met als enige verschil regel drie, die luidde: ‘Sturmabteilung Hitler’. Met behulp van meerdere rechtse vrijkorpsen, waarbij Freikorps Erhardt een sleutelrol had, slaagden de opstandelingen erin om een week lang niet alleen regeringsgebouwen, maar ook grote delen van Berlijn onder controle te houden. De regering, die al eerder vanwege onlusten van Weimar naar Berlijn was gegaan, nam dit keer de vlucht naar Stuttgart. De Kapp-Putsch sloeg echter niet aan bij het merendeel van de legerleiders en evenmin bij de politieke elite in Berlijn.

Verder kwam er een burgerlijke proteststaking tegen de coupplegers op gang. De gevluchte regering had daartoe opgeroepen, waarna in heel Duitsland 12 miljoen arbeiders gingen staken. Ook in Berlijn kwam het dagelijks leven plat te liggen. Alles viel uit gas, licht en stroom. De coupplegers konden hierdoor alleen via bodes communiceren. Wat ook een rol speelde, was dat Wolfgang Kapp – die na de coup Rijkskanselier zou moeten worden – geen aansprekend politiek programma kon presenteren.

Het hele festijn duurde afgerond honderd uur, ruim vier dagen dus. Op 17 maart 1920 kozen de Putschisten eieren voor hun geld en gaven ze hun poging tot een staatsgreep op.

Gevolgen van de Kapp-Putsch

De rechtse nationalist Wolfgang Kapp vluchtte naar Zweden, maar keerde twee jaar later – hij was ernstig ziek – naar Duitsland terug. Hij kreeg een proces aan zijn broek vanwege hoogverraad, maar stierf voordat er een uitspraak kwam. Ook andere couplegers doken onder of vluchtten naar andere oorden. De regering besloot gematigd in te grijpen, omdat intussen in heel Duitsland allerlei opstandjes uitgebroken waren…

De gevolgen van de Kapp-Putsch waren groot. Zo radicaliseerde extreem-links, wat onder meer tot een communistische opstand in het Ruhrgebied leidde. Door niet in te grijpen, had de Reichswehr (het Duitse leger) zich van de samenleving vervreemd. De steun aan de regeringspartijen van de Weimarrepubliek zakte bij de verkiezingen van 6 juni 1920 indrukwekkend, van 76.1 naar 43.6 procent. Wat volgde waren politiek onrustige jaren, waarbij zowel links als rechts verder radicaliseerden.

Lees ook: Geschiedenis, samenvatting en tijdlijn Weimarrepubliek
Boek: Moderne geschiedenis van Duitsland (1880-heden) – Frits Boterman

Bronnen ▼