Sun Yat-sen – Grondlegger van de Republiek China

De Chinese politicus Sun Yat-sen (1866-1925) staat in Taiwan bekend als de ‘Vader van de Natie’ en bij de aanhangers van de Volksrepubliek China als de ‘Voorloper van de democratische revolutie’. Na de Chinese Revolutie (de Xinhai-revolutie) van 1911-1912, toen de Chinese keizerlijke Qing-dynastie omvergeworpen werd, trad Sun Yat-sen aan als China’s eerste president. Wie was Sun Yat-sen?

Jeugd en scholing van Sun Yat-sen (1866-1895)

Sun Yat-sen werd geboren op 12 november 1866 in de plaats Cuiheng (Kwangtung), nabij de Portugese kolonie Macao. Zijn vader, Sun Dacheng (1813-1888), was actief als boer. De familie was arm. Sun Yat-sen onderging invloeden van twee werelden, namelijk opvattingen en gebruiken van het oude China en het Westen.

Na zijn basisopleiding stuurden zijn ouders hem (in navolging van zijn rijk geworden broer die daar succesvol zakenman was) in 1879 naar Hawaii. Daar verdiepte hij zich in de westerse wetenschap, met name het christendom en de westerse filosofie. In 1882 rondde hij deze opleiding af en keerde het jaar erop terug naar zijn geboortedorp. Beïnvloed door christelijke ideeën bekritiseerde hij daar de godsdienstige Chinese praktijken, die volgens hem bijgeloof waren. Vervolgens werd Sun Yat-sen verbannen uit het dorp. Sun Yat-sen keerde nog één keer kort terug in Cuiheng vanwege een gearrangeerd huwelijk, in 1885 met Li Muzhen.

Na zijn echtverbintenis volgde hij een opleiding westerse geneeskunde in Kanton, in het zuiden van China. Deze studie vervolgde hij in 1887 in Hong Kong, waar hij in juni 1892 afstudeerde. Hierna startte Sun Yat-sen een artsenpraktijk. Door zijn ervaringen in het Westen en zijn bekering tot het christendom was Sun Yat-sen tot de overtuiging gekomen dat in China een revolutie nodig was om tot meer democratie te komen. De Qing-dynastie moest omvergeworpen worden en China diende een republiek te worden met een gekozen president. Eerst – in de jaren 1890 – probeerde Sun Yat-sen via zijn contacten, onder meer met de hervormingsgezinde generaal en hoveling Li Hongzhang, politieke verandering te bewerkstelligen. Dat mislukte echter. Daarna besloot Sun Yat-sen, die inmiddels een eigen artsenpraktijk had, om het roer om te gooien. Hij stopte in 1894 met zijn werk als arts en ging naar Hawaï. Daar richtte hij in Honolulu het zogeheten Xingzhong Hui (Genootschap voor de Opleving van China) op.

Revolutionaire woelingen in China (1894-1911)

Een volksopstand in 1895 in Guangzhou – waarbij Sun Yat-sen als organisator een hoofdrol vervulde – mislukte, waarop de Chinese autoriteiten Sun Yat-sen verbanden. Vervolgens verbleef hij in Europa, maar in oktober 1896 werd Sun Yat-sen ontvoerd naar China met de bedoeling om daar geëxecuteerd te worden. Maar onder internationale druk lieten de Chinezen hem uiteindelijk vrij.

Het bleef woelig in China. Zo vond in de jaren 1899-1901 de Bokseropstand plaats. Ongeveer 150.000 Chinezen, geholpen door de keizerin, verzamelden zich in een groepering die zich ‘De vuisten der Gerechtigheid en Eensgezindheid’ noemde en alle westerse invloeden uit China wilde verbannen. Uiteindelijk versloegen de westerse troepen, verenigd in de Achtlandenalliantie, de ‘Boksers’ in 1901. De keizerlijke dynastie moest op 7 september 1901 het vernederende Bokser-protocol ondertekenen, dat bepaalde dat tien prominente Boksers geëxecuteerd zouden worden en China herstelbetalingen oplegde. Hierdoor verloor de Qing-dynastie het laatste beetje vertrouwen en respect van de Chinese bevolking dat nog over was…

In de jaren 1901-1911 reisde Sun Yat-sen veel en bezocht onder meer San Francisco, Brussel, Tokio en Singapore. In 1905 richtte hij de Tongmenghui op, de voorloper van de latere politiek partij Kwomintang. Deze club had in 1906 ongeveer 10.000 leden.

De Republiek China onder Sun Yat-sen (1911-1925)

Terwijl Sun Yat-sen zich in Denver bevond, brak op 10-11 oktober 1911 een opstand uit onder militairen in de kazerne van Wuchang. De Chinese Revolutie die hierop losbrak, de Xinhai-revolutie, duurde slechts enkele maanden. De revolutionairen benoemden op 29 december 1911 Sun Yat-sen als eerste gekozen president van China. Eind 1911 richtte Sun Yat-sen officieel de Kwomintang (KMT) op, de Chinese Nationalistische Partij. Deze partij streefde naar een politieke hervorming van China volgens drie principes (de ‘Drie Volksbeginselen’): nationalisme, socialisme en democratie. De Chinese Revolutie eindigde na vier maanden, op 12 februari 1912, met de officiële stichting van de Republiek China. Tibet en Mongolië verklaarden zich na de vestiging van de republiek onafhankelijk van China.

Tot 1916 verbleef Sun Yat-sen in Japan. Na de Russische Revolutie in 1917 kwam hij sterk onder invloed van het communisme te staan en opende hij de deuren van de politiek in China voor communisten, in ruil voor steun uit Rusland. De in 1921 opgerichte Chinese Communistische Partij (CCP) – die vanaf 1934 onder leiding van Mao Zedong kwam te staan – wist snel invloed te krijgen in China, sinds haar oprichting. Toen in 1937 Japan China binnenviel (die oorlog duurde tot 1945), gingen de KMT en CCP samenwerken in hun gevecht tegen de Japanse indringers. Uiteindelijk profiteerden de communisten van de chaos en kwam in 1949 de Volksrepubliek China tot stand, onder leiding van Mao.

Terug naar Sun Yat-sen. In 1924 richtte hij de Yat-sen-Universiteiten op. Dit zijn openbare universiteiten in China, met een hoofdvestiging in Guangzhou in de provincie Guangdong.

Overlijden van Sun Yat-sen en China na zijn dood

Feitelijk controleerde Sun Yat-sen alleen Zuid-China. In het noorden van het land hadden lokale krijgsheren de macht. Op 12 maart 1925 overleed Sun Yat-sen in Peking, aan een plotselinge ziekte. Hierna werd de leider van de Nationalistische Kwomintang, Chiang Kai-Shek, president van de Republiek China. Hij versloeg de krijgsheren die het noorden van China in handen hadden, na een burgeroorlog, en maakte zo een eind aan de Krijgsherentijd (1911-1925).

Hierna begon een tijd die historici wel de Kwomintang-periode noemen en die duurde van 1925-1948. Na jaren van burgeroorlog kwam vervolgens, in 1949, de communistische Volksrepubliek China tot stand onder Mao Zedong.

Boek: Het Hemels Mandaat. De geschiedenis van het Chinese Keizerrijk

Bronnen ▼