Hoe verwerkten ouders in de periode 1945-1970 het verlies van een of meer van hun kinderen? En welke steun kregen ze al dan niet van de (medische) hulpdiensten en hun direct omgeving, zoals familie, vrienden en bekenden? Deze vragen staan centraal in het boek En zwijgen was het antwoord, geschreven door Anneke Avis.
Avis heeft verscheidene ouders geïnterviewd die een kind verloren. De ervaringen van deze ouders zijn indringend, soms hartverscheurend. Om het thema vanuit meerdere gezichtspunten te belichten, heeft Avis de interviews aangevuld met gesprekken die zij voerde met gynaecologen, verloskundigen, een kinderarts en een uitvaartondernemer die tijdens de jaren 1945-1970 werkzaam waren.
Kopje
Een van de interviews gaat over de ervaringen van Bets en Cees de Boer-Huisman, die in 1954 trouwden. Vrijwel meteen na haar huwelijk raakte Bets zwanger. Na de bevalling bleef het stil in huis, de kraamverzorgster en de aanwezige huisarts spraken geen woord. Na een poosje stilte zei de dokter: “Uw kind heeft een open ruggetje en is overleden.” Meteen na de bevalling werd het kindje bij de moeder weggehaald, zonder dat het ze het baby’tje ooit te zien kreeg.
De familie van het echtpaar “reageerde koel, heel koel”, aldus Cees. Zijn ouders toonden op geen enkele manier enig medeleven. De begrafenis van de baby gebeurde ook op een wat geheimzinnige manier. Cees vertelde:
“Diezelfde buurman die de dokter riep, was begrafenisondernemer. Hij had een kistje gemaakt en daar hebben we Simon netjes in gelegd. Voor zover er iets te regelen viel deed de buurman dat. De begrafenis bestond uit de teraardebestelling – daarmee hield het op (…) ’s Avonds laat hebben de buurman en ik hem in het donker naar de begraafplaats gebracht. De begrafenis moest ’s nachts of in ieder geval ’s avonds laat plaatsvinden, waarom weet ik niet, dat vroeg je niet (,,,) Gek genoeg hebben we geen grafsteentje of iets bij zijn begraafplekje gelegd, het verliep zeer pover. Naderhand heb ik nooit meer met de buurman over de begrafenis gesproken.” (61)
Zwijgen en geheimzinnigheid waren duidelijk de kernwoorden die rond het overlijden van een jong kindje heen hingen. Je sprak er niet over, je verzweeg het.
Word snel weer zwanger
De Amsterdamse Anita Bauling verloor op 22-jarige leeftijd, het was in het jaar 1966, haar eerste kind. Aanvankelijk leek alles goed met het te vroeg geboren jongetje, maar hij moest voor de zekerheid wel naar de couveuse-afdeling. ’s Avonds hoorde ze op de gang een verpleegster zeggen: “Met dit kind wordt het toch niks”. Het bleek om Anita’s kind te gaan, die kort daarop overleed.
Anita vertelt verder over de beroerde tien dagen dat ze nog in het ziekenhuis moest blijven. Het was voor haar in elk geval een ware beproeving, ook vanwege de – vanuit hedendaags perspectief bezien – wat ontactische situering van de ruimtes:
“Na de bevalling kwam ik op een aparte kamer te liggen met andere vrouwen die ook een kind hadden verloren. Eén vrouw had net een baby verloren en een andere een tweeling. Naast ons was de kamer met kraamvrouwen die afstand hadden gedaan van hun baby’s. De baby’s van deze vrouwen lagen op een babykamer vlakbij. Ze waren allemaal welvarend en goed op gewicht, Ik kon dat niet verdragen en vond het zó wrang dat al die vrouwen op één verdieping lagen. Ik wilde graag een kind en zij wilden het niet (…) Na tien dagen mocht ik naar huis. Bij mijn ontslag had ik nog een gesprek met de arts en kreeg het advies: word maar zo snel mogelijk weer zwanger. Mijn man kwam me ophalen.” (184,185)
