Kollumer Oproer (1797)

Het Kollumer Oproer vond plaats op 3 en 4 februari 1797 in de Friese gemeente Kollumerland. Het betrof een opstand tegen het patriottische bestuur van Nederland in de Bataafs-Franse Tijd. Wat gebeurde er precies tijdens dit oproer in Friesland? En wat waren de gevolgen van het Kollumer Oproer?

Een uiting van vrijheidszin in de Franse Tijd

Het Kollumer Oproer vond plaats begin februari 1797 en kan beschouwd worden als een daad van vrijheidszin. Volgens een hardnekkige mythe zou het een daad van Oranjeliefde betreffen, maar dit klopt niet. Een van de gehoorde leuzen was:

Liever dood dan een slaaf van Napoleon!

Een ander misverstand is dat alle oproerlingen uit Kollum kwamen. Dat was niet zo. Veel betrokkenen kwamen uit omliggende dorpen en plaatsen.

Het begon allemaal met een oproep van de autoriteiten op woensdag 18 januari 1797. De inwoners van Kollumerzwaag werden opgeroepen om na te gaan wie dienst zou kunnen doen in de ‘burgerwapening’. Op zaterdag 28 januari gebeurde hetzelfde in Burum. Een van de opgeroepenen, Abele Reitzes, riep toen hij van de militaire keuring terugkwam luidkeels ‘Oranje boven!’ Kort erna werd hij opgepakt en belandde hij op 2 en 3 februari in de cel. Hij kwam vast te zitten in het Rechthuis van Kollum. De bedoeling was dat Reitzes naar Leeuwarden zou worden overgebracht. Daarop sloeg de vlam in de pan.

Uit het westelijke deel van Friesland – onder meer vanuit Dokkum – trok een grote groep mensen richting Kollum, om Reitzes uit de gevangenis te halen. Onderweg staken ze huizen van patriotten in de fik of sloopten die. De oproerkraaiers hadden allerlei wapens bij zich, zoals zeisen, hooivorken, jachtgeweren, messen en sikkels. Onder bedreiging en dwang wisten ze Reitzes uit de cel te krijgen.

De patriotten reageerden door vanuit Leeuwarden troepen naar Kollum te sturen. Hierbij werden meerdere mensen opgepakt. Een zekere Jan Binnes van Oudwoude sloten de patriotten hierbij op in de kerk van Kollum. De volgende dag, 4 februari, ontstond er weer een mars van mensen richting Kollum, nu om Jan Binnes van Oudwoude te bevrijden. Het lukte deze mensen om de patriotten uit Kollum te verjagen. Daarna hield het oproep op.

Gevolgen van het Kollumer Oproer

Dagenlang werden er in de gemeente Kollumerland nog verdachten opgepakt die aan de opstand meegedaan hadden. In totaal pakten patriotten liefst 168 prinsgezinden op. De straffen die ze kregen waren niet mals. Twee personen kregen de doodstraf: Jan Binnes van Oudwoude en Salomon Levy. Beide mannen werden onthoofd, respectievelijk op 20 februari 1797 en op 17 maart 1798. Andere personen kregen veelal een hoge geldboete, een flinke afranseling met de gesel, gevangenisstraf en/of moesten richting het tuchthuis.

Een journalist meldde over de repressaillemaatregelen, in de Friesche Courant van 1 februari 1797…

Het Geesselen der Oranje schreeuwers schynt thans aan de Order van den Dag te weezen. Op gisteren, (den 9 February) verscheen ten Straf-toneele een Oranje klant van Sneek, welke zich niet ontzien heeft, (dronken zynde) om langs de Straaten dier Stad, frisch weg Oranje boven! te roepen. Eenige Adsistenten hebben hem op heeter daad betrapt en gegreepen, en de Stadhouderlijke vriend heeft plegtig, voor Vader VAN GORKUM, zyn les opgezegd, en kreeg vervolgens de eer der Zitting in het Tugthuis.

De kosten van de vernielingen verhaalden de patriotten op de opgepakte personen door middel van een zware heffing.

Verscheiden Friezen vluchtten naar het Westerkwartier, in de huidige provincie Groningen. En probeerden in deze regio – onder meer in Leek, Enumatil, Tolbert, Visvliet, Grijpskerk, Pieterzijl en Stroobos – de bewoners op te roepen in opstand te komen tegen het Fransgezinde bestuur. Op 6 en 7 februari reageerden de patriotten door troepen die kant op te sturen. Er werden enkele mensen opgepakt en op 8 februari bleek de rust in het gebied te zijn teruggekeerd.

Lees ook: De Patriottentijd in Nederland (1781-1787)
Of dit artikel: De Bataafs-Franse Tijd in Nederland (1795-1813)
Boeiend is verder: Grutte Pier: een beroemde Friese vrijheidsstrijder
Overzicht van boeken over de Friese geschiedenis

Bronnen ▼