‘Kolonialisme was vooral een Europese zaak’

Pas na de dekolonisatie na de Tweede Wereldoorlog ging het koloniaal verleden echt deel uitmaken van de nationale geschiedenis. Voor die tijd werd het veel meer gezien als een Europese aangelegenheid. Dat stelt politiek historicus Susan Legêne na bestudering van een groot aantal foto’s, meldt de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek (NWO).

Legêne analyseerde samen met Noorse en Britse collega’s naar aanleiding van het zogenaamde PhotoClec-project grote hoeveelheden Brits, Noors en Nederlands fotomateriaal. Bij de Nederlandse foto’s viel een groot verschil op tussen de collecties van voor en na de Tweede Wereldoorlog. Fotocollecties die vóór de Tweede Wereldoorlog werden aangelegd, laten vooral een beeld zien van een productieve industrie waarbij veel Europese landen samenwerkten in de koloniën. Het gaat onder meer om fotoalbums van bedrijven die laten zien hoe de koloniserende machten met elkaar samenwerkten.

Na de oorlog veranderden de collecties. Susan Legêne:

“Opvallend is dat de afloop van de Nederlandse aanwezigheid in Nederlands-Indië eigenlijk niet gedocumenteerd is door de instituten die voor de oorlog zo prominent verzamelden. Van de periode 1945-1950 vinden we foto’s bij het NIOD, als oorlogsdocumentatie, maar niet bij het toenmalig Koloniaal Instituut.”

Door de komst van immigranten van de voormalige koloniën naar Nederland, veranderen de collecties nog meer. Familiefoto’s en persoonlijke albums gingen toen een veel grotere rol spelen. Die verandering in het verzamelde beeld van het koloniale verleden illustreert volgens Legêne hoe het koloniale verleden na de oorlog iets ‘nationaals’ werd. De Europese dimensie verdween in die periode uit beeld.

Het team van Legêne analyseerde onder meer foto’s van het Tropenmuseum en het NIOD. In vergelijking met de Britse verzamelingen bleek het Nederlandse archief erg toegankelijk. De collecties zijn goed geconcenteerd en veel van het materiaal is al digitaal toegankelijk gemaakt. Veel Britse verzamelingen daarentegen bleken te “verstoffen in instituten die niet zozeer op de koloniën gericht waren, maar veel meer op het oude ‘empire’“.

Er werden ook foto´s uit Noorwegen bestudeerd. Hoewel de Noren zelf nooit echte klassieke koloniën hebben gehad, speelden ze wel een rol in de kolonies van andere Europese machten. Dat is gedocumenteerd in bijvoorbeeld Noorse fotocollecties van zendingswerk of in het Noorse emigratiemuseum.

Sinds kort is ook een bij het project behorende website gelanceerd. De website laat zien hoe musea de foto’s uit het koloniale tijdperk gebruiken, analyseren en tentoonstellen voor het brede publiek.

Boek: Geschiedenis van Nederland overzee tussen 1600 en 1800