De Oranje-telg Willem III van Oranje was stadhouder in de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden en koning van Engeland. Hij was de laatste stadhouder met Willem van Oranje als stamvader.
Willem III werd in 1650 geboren als zoon van stadhouder Willem II en Maria Stuart. Hij werd geboren op een moment dat iedereen in de rouw was, omdat zijn vader net acht dagen eerder was overleden.
Het stadhouderloze tijdperk
Willem werd opgevoed door zijn moeder Maria Stuart en zijn oma Amalia van Solms. Deze vrouwen waren het voortdurend oneens over de opvoeding en maakten veel ruzie. Toen Willem tien was overleed zijn moeder echter tijdens een bezoek aan Engeland en was Amalia alleen verantwoordelijk voor de opvoeding van haar kleinzoon. Zij liet dit over aan een gouvernante, een dominee en een gouverneur. Op zijn zestiende werd Willem overgedragen aan de Staten van Holland en werd hij Kind van de Staat, zodat de edelen hem konden opvoeden. Hij kreeg daarbij onder meer staatskunde van Johan de Witt.
Het Rampjaar 1672: reddeloos, radeloos, redeloos
Het jaar 1672 staat in Nederland bekend als het rampjaar. In dit jaar werd de Republiek aangevallen door Frankrijk, Engeland, Keulen en Münster. De aanvallers waren katholiek en er was hen veel aan gelegen om de protestantse Republiek te onderwerpen. Bovendien stond de Republiek er beroerd voor: het leger was verzwakt, de vestingen in verval geraakt en de grachten dichtgegroeid.
Vooral de Franse legers onder leiding van Zonnekoning Lodewijk XIV trokken ver op naar Holland. Mensen waren dusdanig in paniek dat velen van mening waren dat alleen een lid van Oranje-Nassau de republiek (in navolging van Willem van Oranje) kon redden. Dit was tegen het zere been van Johan de Witt, die daar samen met zijn broer Cornelis een hoge prijs voor moest betalen. De gebroeders de Witt werden op 20 augustus 1672 gelyncht door een woedende menigte.
Uiteindelijk gaven de regenten met lichte tegenzin de macht weer aan Willem III, die zonder enige militaire ervaring de Republiek moest gaan redden. En dat deed hij met succes. Onder meer dankzij een belangrijke overwinning tegen Engeland van Michiel de Ruyter.
Redder van de Republiek
Het was weer veilig en Willem III werd beschouwd als de redder van de Republiek. Om zijn macht veilig te stellen stelde Willem III op allerlei posities regenten aan die hem gunstig gestemd waren en vrienden kregen bevoorrechte posities. Deze manier van politiek bedrijven zou hij zijn hele leven volhouden.
Huwelijk
Vijf jaar na zijn overwinning trouwde Willem III op 27-jarige leeftijd met de 15-jarige Maria Stuart II, het nichtje van de Engelse koning. Beide staatsmannen hoopten met het huwelijk wat dichter bij elkaar te komen om de macht van Lodewijk XIV het hoofd te bieden. Het werd geen gelukkig huwelijk, onder meer omdat Maria Stuart veel last had van heimwee en een hofdame naast zich moest dulden die veel meer aandacht van hem kreeg: Elizabeth Hamilton. Ook kreeg ze twee miskramen.
Homoseksualiteit
Ondanks dat Elizabeth Hamilton werd gezien als zijn maîtresse, wordt er soms aan getwijfeld of Willem III wel daadwerkelijk op vrouwen viel. Dit gerucht werd versterkt door zijn vriend Arnold Joost van Keppel, die er nogal vrouwelijke trekjes op na hield. Ook ontving hij regelmatig heren waarbij niet helemaal duidelijk was waarom zij kwamen. Inmiddels denken historici dat deze geruchten ook werden aangewakkerd omdat hij – in tegenstelling tot de meeste heersers in die tijd – nogal introvert was en alleen met directe vrienden optrok. Veel mensen vonden hem een beetje mysterieus.
The Glorious Revolution
Het feit dat de Engelse koning katholiek was, kwam ook Willem III heel slecht uit. Hij vreesde dat de koning zou gaan samenspannen met het katholieke Frankrijk. Daarom stak hij in 1688 met 250 schepen het Kanaal over om de Engelse koning te verjagen. Deze vluchtte zonder veel bloedvergieten naar Frankrijk en Willem en Maria werden gekroond als king and queen William and Mary in wat de Glorieuze Revolutie wordt genoemd. In 1690 bereidde de verdreven Jacobus een slag voor via Ierland. Deze slag bij de Boyne verloor hij en wordt nog altijd herdacht door de protestantse Ieren die elk jaar op 12 juli Oranjemarsen houden.
Rond de jaarwisseling van 1694 en 1695 overleed Maria Stuart zeer plotseling op 32-jarige leeftijd.
Paleis het Loo en Willem III
Willem werd in 1674 eigenaar van Paleis het Loo in Apeldoorn. Dit paleis lag midden in de bossen en dat kwam hem goed uit, omdat hij erg van jagen hield. Hij zorgde ervoor dat het paleis werd verfraaid en bouwde er een prachtige tuin omheen, die moest kunnen wedijveren met het paleis van Versailles. Hij bracht veel tijd door op het Loo vanwege de jacht.
Opvolging & erfenis
Willem had geen broers en zussen en geen kinderen, dus de troonsopvolging moest verder van huis gezocht worden. In Engeland werd hij opgevolgd door Anna, de zus van Maria. In de Republiek werd van de gelegenheid gebruik gemaakt om het tweede stadhouderloze tijdperk in te luiden.
De erfenis werd een groter probleem. Willem III had Johan Willem Friso, een nazaat van Jan de Oude (de broer van Willem van Oranje) aangesteld als erfprins, maar zijn voorganger en opa, Frederik Hendrik had bepaald dat zijn fortuin bij geen mannelijke erfopvolger zou overgaan op de familie van zijn oudste dochter Henriëtte. Na jaren kibbelen werd de erfenis uiteindelijk verdeeld.
In 1747 werd er overigens toch weer een erfstadhouder aangesteld; Willem IV, de zoon van Johan Willem Friso die ook weer een afstammeling was van Willem van Oranje.
