Willem III – Koning der Nederlanden

Willem III was de zoon van koning Willem II en Koning der Nederlanden van 1849 tot zijn dood in 1890. Hij was ook de vader van koningin Wilhelmina.

Willem Alexander Paul Frederik Lodewijk werd op 17 februari 1817 geboren in Brussel als zoon van koning Willem II en Anna Paulowna, de zus van de Russische tsaar Alexander I. Hij woonde in zijn jeugdjaren afwisselend in Brussel en op paleis Soestdijk. In 1834 ging hij studeren in Leiden waar hij colleges in economie, geschiedenis en staatsrecht volgde. Veel interesse in studeren had hij niet, hij hield zich liever bezig met houtbewerking.

De relatie met zijn vader, Willem II, was niet erg goed. Volgens Willem II leek zijn zoon iets van de ‘gekte’ van zijn Russische grootvader, tsaar Paul I, te hebben geërfd. Beide mannen waren erg driftig. Volgens een anekdote zou minister Johan Thorbecke later altijd als Willem III iets moest ondertekenen twee pennen meenemen. Eén die woedend door de koning kon worden weggesmeten en één waarmee hij het betreffende document vervolgens alsnog ondertekende.

Door zijn vader, Willem II – met wie hij veel conflicten had – werd Willem III zoveel mogelijk buiten staatszaken gehouden. Willem III nam hem dit niet in dank af. Na de grondwetswijziging van 1848, die de bevoegdheden van de koning enorm beperkte, liet Willem III weten dat hij zijn vader niet langer wenste op te volgen en vertrok hij naar Duitsland.

Eerste huwelijk

In 1839 trouwde Willem met zijn nicht, Sophie van Württemberg. Samen kregen ze drie zoons: Willem (1849-1879), Maurits (1843-1850) en Alexander (1851-1884). Hun tweede zoon Maurits overleed al op zesjarige leeftijd. Het werd geen erg gelukkig huwelijk, mede doordat zowel Willem III als zijn vrouw nogal impulsief en opvliegend van karakter waren. Ook was Sophie intellectueel gezien beter onderlegd en minachtte zij haar man. In 1842 beklaagde ze zich bij haar schoonvader over haar man, die haar zou dwingen tot…

“…schandalige handelingen die de zeden en de waardigheid kwetsen van iedere vrouw”.
Koning Willem III 1817-1890 – Dik van der Meulen (2013)

Tevergeefs vroeg Sophie toestemming haar man te verlaten.

Koning der Nederlanden

In 1849 overleed koning Willem II en volgde zijn zoon hem – met tegenzin – toch op als koning. Mede door de gewraakte grondwetswijziging van het kabinet van Thorbecke, verzette Willem III zich zoveel mogelijk tegen het kabinet. Er doken zelfs geruchten op dat Willem III een staatsgreep beraamde. Zover zou het echter nooit komen.

Naast Koning der Nederlanden was Willem III tot de opheffing ervan in 1866 ook groothertog van Luxemburg en hertog van Limburg.

“Koning Gorilla”

Omdat Willem III bekend stond als een bruut, die volgens sommigen enkel gaf om jacht, drank en vrouwen, kreeg hij internationaal de bijnaam koning Gorilla. Volgens de socialisten bestempelde Willem III zijn volk als ‘domme ossen, gepeupel en uitschot’. Jan Meyers, biograaf van Domela Nieuwenhuis, beschreef Willem III als volgt:

’Willem III was een man zonder eruditie en zonder allure, een ongelikt beer, ten prooi aan abnormale driftaanvallen’
Willem III, een weerspannige koning – Jan J.B.Kuipers

Willem III drukte geen duidelijk stempel op de ontwikkelingen in Nederland. Hoewel hij dus liever meer macht had gehad, gebruikte hij de macht die hij nog had ook niet optimaal. Wat hem nog het beste afging, was zijn opstelling bij natuurrampen, zoals na de Watersnoodramp in 1861. Dan gedroeg hij zich als een ‘vader’ van de natie.

Het huwelijk tussen Willem III en Sophie was inmiddels verder verslechterd, onder meer vanwege Willem’s seksuele uitspattingen. Sophie drong nogmaals aan op een scheiding. Uiteindelijk sloot eind 1855 een overeenkomst met haar man en scheidden de twee van tafel en bed. Ook werd vastgelegd dat wanneer Willem ooit afstand deed van de troon, het huwelijk dan officieel ontbonden zou worden.

Willem III was geen makkelijke man. Ook met zijn oudste zoon Willem had hij geen goed contact. Dit kwam tot een hoogtepunt toen Willem wilde trouwen met gravin Anna Mathilda. Zijn vader was van mening dat hij per se met een prinses moest trouwen en gaf geen toestemming voor het huwelijk. Daarop vertrok Willem naar Parijs, waar hij in 1879 – pas achtendertig jaar oud – onder onduidelijke omstandigheden overleed.

Op dat moment was alleen zoon Alexander nog in leven. Die had echter sinds zijn geboorte al een zwakke gezondheid en leidde een teruggetrokken bestaan. Willem III keek nauwelijks naar hem om. Alexander overleed uiteindelijk in 1884 aan de gevolgen van vlektyfus.

Willem’s tweede huwelijk

Enkele jaren eerder was Willem III al op zoek gegaan naar een nieuwe vrouw, om zo zijn troonopvolging veilig te stellen. In Duitsland kwam hij terecht bij de negentienjarige Emma van Waldeck-Pyrmont.

In 1879 trouwde de maar liefst eenenveertig jaar oudere Willem III met Emma. Zij had een goede invloed op de koning en verbeterde zijn reputatie. Op 31 augustus 1880 werd de kleine Wilhelmina geboren. Er gingen geruchten dat koning Willem III niet haar vader kon zijn geweest, omdat hij op hoge leeftijd niet meer vruchtbaar zou zijn in verband met een besmetting met syfilis. Bewijs is hier overigens nooit voor geleverd. Volgens deze geruchten werd er rond die tijd, vanwege de onvruchtbaarheid van Willem III, gezocht naar een geschikt persoon die het voortbestaan van de troon kan garanderen. Als biologische vader van Wilhelmina werd onder andere de adjudant van de koning, Sebastiaan Mattheus Sigismund de Ranitz, genoemd. Nadat haar zwakke halfbroer Alexander was overleden, werd Wilhelmina officieel kroonprinses.

Willem III zou in zijn laatste levensjaren dement zijn geworden en bracht zijn laatste jaren door op Paleis het Loo. Hier overleed hij op 23 november 1890. Zijn overlijden maakte weinig indruk, omdat hij zich de jaren daarvoor toch al niet zo populair had gemaakt. Omdat Wilhelmina bij zijn overlijden nog minderjarig was, werd Emma koningin-regentes tot Wilhelmina’s achttiende verjaardag. Dankzij Emma zou de populariteit van het Nederlandse koningshuis in de jaren daarna weer wat verbeteren.

Lees ook: De bizarre begrafenis van koning Willem III
…en: Koning Gorilla geen voorbeeld voor Willem-Alexander
Artikelen over het Nederlandse koningshuis
Boek: Biografie van koning Willem III (Dik van der Meulen)

Bronnen ▼