Lakmoesproef – Herkomst en betekenis

Een lakmoesproef is een ultieme test om te kijken of iets wel deugt. Het is een onderzoek met een onweerlegbaar resultaat. Waar komt dit begrip vandaan?

Lakmoes is een begrip dat afkomstig is uit de schilderswereld. Al tijdens de middeleeuwen, minstens sinds 1252, komt het woord als ‘lecmoes’ in het Middelnederlands voor. Vanwege waarschijnlijk het woord lak (dat ook iets ‘schilderachtigs’ heeft) is lek later lak geworden.

Lakmoes is een verzamelterm voor blauwe en rode kleurstoffen, die gemaakt werden door bepaalde korstmossen te vermengen met urine, dat te laten gisten en vervolgens te laten uitdruipen (‘lekken’). De kleurstof blijft dan over in de vorm van poeder.

Lakmoes werd tot in de negentiende eeuw vrijwel uitsluitend in Nederland gemaakt, waardoor het woord ‘lakmoes’ vanuit het Nederlands ook in andere talen terecht is gekomen. Onder meer in het Duits (Lackmus), Zweeds (lackmus) en Pools (lakmus). Vandaag de dag wordt lakmoes nog gebruikt in de scheikunde als een middel om de zuurgraad mee te bepalen.

De lakmoesproef

Volgens het Etymologisch Woordenboek van het Nederlands van M. Philippa e.a. (2003-2009) kwam het woord ‘lakmoesproef’ voor het eerst gedrukt voor in het woordenboek van Koenen uit 1986. Ook in het Engels is de lakmoesproef bekend als de litmus test, dat net als in het Nederlands ‘ultieme test’ betekent. Met de lakmoesproef wordt de zuurtegraad bepaald. Lakmoespoeder kleurt namelijk rood in een zure oplossing (de pH-waarde is dan lager dan 4,5), of blauw in een basische oplossing (pH-waarde is dan hoger dan 8). De pH-waarden kunnen variëren van 0 tot 14, waarbij de waarde 7 voor pH-neutraal staat.

Bronnen ▼