Janina Ramirez
Wie is Margery Kempe?
Het is een wonder dat The Book of Margery Kempe alles heeft overleefd. Dit werk, ‘de eerste in het Engels geschreven autobiografie’ genoemd, had talloze keren verloren kunnen raken of vernietigd kunnen worden. Tijdens Margery’s leven werd ze beschuldigd van ketterij en op grond daarvan gearresteerd, dus zal haar mystieke en bij vlagen bizarre boek hoog op de lijsten te verbranden boeken van latere Hervormers hebben gestaan. Het is geen hagiografie van een vereerde heilige, maar een anomalie, een verslag van het leven van een gewone getrouwde vrouw, moeder van veertien kinderen. Het boek, geschreven in een simpel en tamelijk grof Middelengels, zal niet bewaard zijn gebleven vanwege de literaire kwaliteit ervan. Maar juist de eenvoud van de schrijfstijl maakt het zo interessant. Het is niet door klerken met retorische en literaire talenten opgepoetst, maar heeft vooral een menselijk aspect dat ons door de tijden heen aanspreekt.
Omdat Butler-Bowdons manuscript het heeft overleefd, krijgen we een heel andere stem. Aan het begin van Margery’s Book, zo’n tien jaar voor haar dood geschreven, is ze vastberaden maar broos, sprankelend en toch de wereld moe, een vrouw van in de vijftig die haar leven wil laten vastleggen. Het opent met de huiselijke woorden:
‘Hier begint een korte en troostrijke verhandeling voor zondige ellendelingen, waaruit zij veel bemoediging en troost kunnen putten.’
Ze schrijft om anderen te troosten. Maar al snel plaatst Margery zichzelf, haar leven en haar ervaringen in het middelpunt van het werk. Ze vertelt vervolgens dat ze ‘jarenlang is afgedwaald en altijd instabiel is geweest’. Ze is beschadigd, iemand die problemen heeft gehad met haar mentale en fysieke gezondheid, en een verleden heeft dat haar kwelt.
Herkenbare ervaringen en trauma’s
Later in de inleiding betreurt ze hoe ze is behandeld, al haar ‘wereldse goederen’ is kwijtgeraakt, door anderen is gemeden en werd vernederd. Dan vertelt ze de lezer hoe ze, na de moeizame geboorte van haar eerste kind, iets kreeg wat we tegenwoordig post-partumpsychose zouden noemen. Ze geeft haar ervaringen weer in de derde persoon, als een middel om aan te geven dat ze objectief over gebeurtenissen uit het verleden vertelt. Margery zegt dat ze ‘haar verstand verloor en een halfjaar, acht weken en nog wat dagen vreselijk verward en verontrust was door geesten’. Ze had zo’n last van de hallucinaties die ze erdoor kreeg dat ze dag en nacht moest worden vastgebonden. Ze beschrijft dat ze werd aangevallen door demonen, en in haar boek vreest Margery voortdurend dat ze klem zit tussen goed en kwaad – gedachten gezonden door God en door de duivel. Haar gekwelde fantasiewereld komt helemaal tot leven.
Ze vertelt over haar eerste bevalling en dat ze, met het idee dat ze stervende was, de noodzaak voelde iets op te biechten wat ze ‘nog nooit eerder in haar leven had onthuld’. Ze ging zo gebukt onder schuld van haar zonde, verergerd door de visioenen, koorts en pijn na de moeilijke geboorte, dat ze vele keren overwoog er een eind aan te maken. Ze beet zelfs ‘zo hard in haar hand dat het litteken nadien haar hele leven te zien was’. Wat was het geheim dat haar geweten zo aantastte? Was het een seksuele relatie, dat ze was gezwicht voor verleiding, of zelfs dat ze ketterse gedachten had? De aard van dit specifieke geheim zullen we nooit weten, maar de inzichten die blijken uit Margery’s verslag van haar eigen leven behoren tot de meest persoonlijke, pijnlijke, menselijke en onthullende van alle middeleeuwse teksten. Haar stem doet ongelooflijk modern aan, en ongetwijfeld zullen vandaag de dag heel wat vrouwen zich herkennen in haar ervaringen en trauma’s.
Alledaagse bijzonderheden
Wanneer nu een zo explosieve autobiografie als die van Margery verscheen, zou dat voor opschudding zorgen. Deze bekende, wereldse vrouw met geld en invloed, die diverse keren werd gearresteerd, berecht en gevangengezet, beticht vertegenwoordigers van kerk en staat van misdaden, waaronder seksueel misbruik, gepleegd om haar voor haar fysieke en mentale problemen te straffen. Maar als we beter lezen, beginnen we te begrijpen wat er echt belangrijk is aan The Book: niet per se de verwikkelingen, maar de alledaagse bijzonderheden die erin zijn vastgelegd. Margery heeft het over een echt leven, met alle scherpe randjes en moeilijke ervaringen. Het is een cadeau voor historici: boordevol kleine wetenswaardigheden die de late veertiende en vroege vijftiende eeuw tot leven brengen. Door deze ene tekst worden we geïnformeerd over de logistiek van reizen, het slagen of falen van zakelijke ondernemingen, de culturele betekenis van verschillende soorten eten en kleding, en wat het inhield om oud te worden – plus de verantwoordelijkheden voor zorg die daarbij hoorden.
The Book of Margery Kempe werpt niet alleen licht op het leven van één middeleeuwse vrouw. Als we haar geschriften bestuderen, naast de gebouwen waarvan we weten dat ze erin heeft gelopen, in verhouding tot de middeleeuwse kunst die ze naar wij weten heeft gezien, afgezet tegen de parades en voorstellingen waarbij ze naar wij weten aanwezig was, en naast andere vrouwen van haar tijd, werpt Margery licht op een rijke en complexe samenleving. Zij is de toegangspoort.
Margery in handel en zaken
Margery bracht bijna haar hele leven door in King’s Lynn. Ze was afkomstig uit een rijke familie die veel lokale macht had. Haar vader, John Brunham, was burgemeester van de stad en parlementslid van 1365 tot 1384 – iets wat Margery een bevoorrechte opvoeding én een gevoel van eigendunk zal hebben bezorgd. Zijn parlementaire gegevens zijn interessante lectuur, ze documenteren zijn opkomst en ondergang, en het wel en wee van de handelslieden van King’s Lynn. Op een gegeven moment bezat hij veel onroerend goed, naast wat de gezinswoning aan Fuller’s Row moet zijn geweest. Hij handelde in stoffen en graan, en voerde in de winter van 1405 via de haven 344 vaten wijn in. Hij was zelfs betrokken bij een nogal gewaagde actie op zee waarbij een schip uit Dieppe werd ingepikt. Maar het rad van fortuin verhief hem hoog, om hem later diep te laten zinken. Zijn rol in de plaatselijke politiek werd steeds kleiner, tot men uiteindelijk zijn periode als burgemeester als de oorzaak van alle kwalen van de stad ging zien. Van hem werd voor het laatst vernomen in 1420, toen Margery eind veertig was.
kant een koopman en aan de andere kant een vrouw, begin vijftiende eeuw. Uit: Femina
Toen haar vader nog in zijn beste dagen was, was Margery getrouwd met een andere man met goede connecties – John Kempe uit Lynn. Johns grootvader was een bonthandelaar en koopman, terwijl zijn vader een lokaal ambt in de stad bekleedde. Zijn vader was een heel rijke man wiens bezittingen, toen de Hanze die in 1385 in beslag nam, werden gewaardeerd op £ 300 – het grootste bedrag dat men bij één persoon vaststelde. En evenals zijn vader kreeg Margery’s echtgenoot John de prestigieuze rol van ‘chamberlain’: hij incasseerde heffingen bij de stedelingen. Maar kennelijk stelde Margery de status van haar man beneden die van haar vader. Ze wijst John zelfs op dit feit in haar boek, ze zegt:
‘Hij leek nooit een voor de hand liggende man om met haar te trouwen.’
“Mijnheer, ik kom uit Lynn in Norfolk, dochter van een vooraanstaande man uit datzelfde Lynn, vijf keer burgemeester geweest van die eerbiedwaardige gemeente en ook vele jaren wethouder, en ik heb een vooraanstaande man, eveneens een poorter in die stad, Lynn, als mijn echtgenoot.”
Margery presenteert zich via de mannen in haar leven, maar doet dat om stevig te staan. Ze wijst hier op haar afstamming om te laten zien dat ze zijn tijd en aandacht verdient. Ze speelt machtsspelletjes. In Margery’s Book worden haar vele pogingen als zakenvrouw beschreven. Ze probeert meer dan eens zélf rijk te worden, en begint aan de ene na de andere onderneming. Ze wil geld en ze wil prestige.
Boek: Femina – Janina Ramirez
