Een lelijk eendje – Waar komt deze zegswijze vandaan?

Een lelijk eendje is iemand die het niet zo getroffen heeft, maar uiteindelijk goed terechtkomt en knapper is dan hij of zij denkt. De benaming zegt wat dit betreft genoeg. Het personage lelijke eendje is afkomstig uit een bekend sprookje, maar werd ook een bijnaam voor een beroemd automodel: de 2CV van het Franse automerk Citroën. Hoe zit dit precies?

Het lelijke (jonge) eendje uit het sprookjes van Andersen

Het was de sprookjesschrijver Hans Christian Andersen (1805-1875) die in een van zijn verhalen het ‘lelijke jonge eendje‘ introduceerde. In het betreffende Andersen-sprookje uit 1843, dat verscheen in de sprookjesbundel Nieuwe Avonturen (Nye Eventyr), komt een moedereend erachter dat er tussen haar eieren een bijzonder model ei zit. Opvallend is ook, zo blijkt, dat het ei later uitkomt dan alle andere eieren die mama-eend uitbroedt. Als het ei na een wat langere broedtijd dan eindelijk toch barstjes begint te vertonen, gebeurt er iets bijzonders: er komt een oerlelijke, zwartachtige vogel tevoorschijn. Moeder vindt haar eendenjong eigenlijk best mooi en bijzonder, maar de andere eenden denken daar anders over. Die zijn verre van blij met deze ‘vreemde eend in de bijt’ en mishandelen het arme diertje. Ze slaan, bijten en pesten ‘het lelijke eendje’ als ze ook maar even de kans krijgen.

Als de winter achter de rug is, blijkt het lelijke zwarte eendje stappen voorwaarts gezet te hebben. Het beestje slaagt erin zijn vleugels uit te slaan en vliegt naar een vijver waar witte zwanen zwemmen. Hij is erg bang dat de mooie witte zwanen hem iets zullen aandoen en buigt zijn kop alvast voor de genadeslag. Maar dan ziet hij in het spiegelbeeld van het water hoe knap en mooi hij eigenlijk is.

Het ‘lelijke eendje’ blijkt een prachtige zwaan geworden te zijn. De zwanen juichen hun mede-zwaan toe, waarna de terugkeer naar huis begint. Daar blijkt dat ook vader en moeder het voormalige lelijke eendje er prachtig vinden uitzien. Eind goed, al goed.

De Citroën 2CV: het ‘lelijk eendje’ uit Frankrijk

Het bijzondere automodel van Citroën, de 2CV met zijn trekpook en benzinemotor van 375 cc, staat ook bekend als ‘lelijke eend’ (of ‘lelijk eendje’). Hoe dit kan? Tijdens de eerste presentatie van de Citroën 2CV op 7 oktober 1948 op een autotentoonstelling (de ‘Autosalon’) in Parijs, betitelde een aanwezige journalist – aldus de overlevering (in Delpher is het krantenartikel niet te vinden) – het voertuig direct tot ‘lelijke eend’. Hiermee was de toon gezet en ging het automodel in Nederland door het leven als lelijke eend.

Het ontwerp van de 2CV was in 1935 tot stand gekomen. Citroën wilde graag een auto ontwikkelen, die tegen het woeste Franse (berg)landschap bestand was. Als minimale eisen stelde Citroën dat een auto twee Franse boeren moest kunnen transporteren, inclusief 50 kilogram aardappels en – uiteraard – 50 liter wijn. De kofferbak moest verder zo ruim zijn, dat er altijd een schaap in vervoerd kon worden. De eisen die aan de vering gesteld werden, waren ook agrarisch van aard: bij het vervoer van een doos eieren mochten deze niet breken. In 1948 was het dus zover en kon deze bijzondere auto aan het grote publiek getoond worden.

Terug naar Nederland. Ter promotie van de 2CV schreef de bekende Nederlandse schrijfster Annie M.G. Schmidt in 1959 het liedje “Het Lelijke Eendje”, op een wijs die bedacht was door Paul Chr. van Westering. Iedereen die een Citroën 2CV zou aanschaffen, kreeg het singeltje van Schmidt cadeau. Geïnteresseerden die liever alleen het muziekplaatje wilden hebben, konden deze via Citroën aanvragen voor een bedrag van fl. 0,36.

Vermeldenswaardig is nog dat de Citroën 2CV in veel meer landen een bijzondere dierenbijnamen heeft. Zo wordt de auto in België ook wel ‘de geit’ of ‘het wippertje’ genoemd. De Fransen noemen het modelletje wel ‘La Deuche’, terwijl de Duitsers de 2CV de ‘Ente’ (eend) en de Engelsen dit autotype de bijnaam ‘Tin Snail’ (tinnen slak) gaven.

In 1990 staakte Citroën de productie van het ‘lelijke eendje’. In totaal zijn er van 1948 tot 1990 ruim 5,1 miljoen van deze auto’s geproduceerd.

Bronnen ▼