Lucas Cranach de Oude – Schilder van de Reformatie

Lucas Cranach de Oude (1472-1553) behoort tot de grootste schilders van de Duitse renaissance. Hij is bekend van portretten, mythologische en religieuze werken. Hij was ook een goede vriend van Maarten Luther. In Duitsland is 2017 het Lutherjaar. Reden voor het Museum Kunstpalast in Düsseldorf om een tentoonstelling aan Luthers schilder en vriend te wijden.

In het kader van het Lutherjaar of Reformatiejaar 2017 wijdt het museum een grote tentoonstelling aan Lucas Cranach de Oude (1472-1553). Na Albrecht Dürer (1471-1528) was hij een van de belangrijkste vertegenwoordigers van de Duitse schilderkunst in de zestiende eeuw. Hij was een van de meest vooraanstaande schilders van de Duitse renaissance. In de expositie zijn niet alleen werken van Cranach zelf samengebracht uit alle windhoeken en streken, maar is ook de invloed van de artiest op moderne kunstenaars als Pablo Picasso en Andy Warhol te zien.

Lucas Cranach de Oude en het Humanisme

Lucas Cranach de Oude, nu zo genoemd omdat zijn zoon Lucas Cranach de Jonge ook schilderde, werd in 1472 in Kronach geboren en noemde zich later naar zijn geboorteplaats. De plaats in Beieren trekt als ‘geboorteplaats van de beroemde schilder’ tegenwoordig veel toeristen. Het vak van schilder leerde Cranach van zijn vader Hans Moller. Zodra hij meester werd, vertrok de ambitieuze Lucas rond 1502 naar Wenen, het politieke en culturele centrum van het Duitse Rijk waarover keizer Maximiliaan I de scepter zwaaide. Cranachs opdrachtgevers in Wenen waren vooral humanisten, die niet alleen zijn werk kochten, maar ook zijn denken beïnvloeden.

Rond 1505 trad Cranach in dienst als hofschilder bij keurvorst Frederik III van Saksen (1463-1525) en verhuisde naar Wittenberg. De keurvorst, bijgenaamd ‘de Wijze’, gold als een van de belangrijkste kunstmecenassen van die tijd. In 1502 richtte hij in Wittenberg de beroemde universiteit op die spoedig nog een bijzondere figuur naar het stadje zou trekken.

Wittenberg

Maarten Luther (1483-1546) kwam in 1508 als priester naar Wittenberg. Daar ging hij theologie studeren aan de nog jonge universiteit en werd er later professor. Op 31 oktober 1517 publiceerde hij er zijn 95 stellingen. Daarmee protesteerde hij tegen de handel in aflaten door de rooms-katholieke kerk. Het werd het startsein voor de Reformatie.

Cranach was zoals wel meer succesvolle kunstenaars uit die tijd een slimme zakenman. Zijn populariteit als schilder stelde hem in staat om een werkplaats of atelier op te richten. Op het hoogtepunt werkten daar 30 assistenten aan schilderijen en houtgravures. De meester zelf, die ook nog boekdrukker, apotheker en stadsbestuurder was, zette de grote lijnen uit en de puntjes op de i om het vervolgens te signeren.

Beeldvorming

Het is Cranach die ook de beeldvorming van Luther ging bepalen. In 1520 beeldt hij de opstandige Augustijner monnik voor het eerst af met een kopergravure. Een jaar later volgt een tweede. Cranach voorzag ook Luthers geschriften van illustraties. Als Luther monnik af is en in 1525 huwt, is Cranach zijn getuige. Uiteraard schildert hij Luthers echtgenote Catharina von Bora. Iedere revolutie, religieus, politiek of anderszins, heeft zijn beelden nodig.

In tegenstelling tot Johannes Calvijn stond Maarten Luther niet vijandig tegenover afbeeldingen van Bijbelse figuren en taferelen. Hij achtte ze echter niet heilsnoodzakelijk zoals de katholieken. Het primaat lag bij het woord, maar afbeeldingen konden wel helpen om het evangelie te verspreiden en mensen te onderwijzen. Zodoende leverde Lucas Cranach het beeld bij Luthers Reformatie.

Boek: Lucas Cranach en zijn tijd