Wie actief is op sociale media kan ze al eens voorbij hebben zien komen, de berichten van Medieval Memes. Het gaat om middeleeuwse prenten die zijn voorzien van een ludieke tekst of grappige gif-animatie. Via een zogenoemde ‘Meme Generator’ kun je jezelf ook uitleven en je eigen meme maken. De gebruikte illustraties zijn niet lukraak van het internet geplukt, maar selecties uit het Nederlandse middeleeuws erfgoed. Een klein team van de KB, de nationale bibliotheek in Den Haag, beheert het project. Nieuwsgierig naar het idee achter dit project en de doelstelling ervan, stelden we een van de betrokkenen, Robert Krom, via e-mail enkele vragen.
Van wie was het idee afkomstig om ‘Medieval Memes’ op te zetten en wie zijn de initiatiefnemers? Wat is je eigen rol?
Na een avondje Dr. Pepper drinken kwam ik op het idee voor een meme-generator met daarbij een toelichting met een uitlegvideo voor elke afbeelding. Om het idee tot leven te laten komen, heb ik daarna een klikbaar prototype gemaakt zodat ik collega’s ervoor kon enthousiasmeren. Snel daarna haakte onze collega Ilse Rombout aan en gingen we als team van drie aan de slag. Als bedenker van het idee was ik vooral bezig met het regelen van externe financiering, experts laten aanhaken, promotie doen, et cetera. Omdat het project met name in onze eigen vrije tijd werd uitgevoerd, ging er een hoop tijd zitten in het aanvragen van subsidies en het maken van de uitlegvideo’s.
Hoe gaat het selecteren van illustraties voor de memes precies in zijn werk? Is dit allemaal reeds gedigitaliseerd of duiken jullie in de archieven? En waaraan moet een afbeelding voldoen om geschikt te zijn als meme?
“Alle afbeeldingen zijn gelukkig al gedigitaliseerd en inmiddels een jaar of vijftien beschikbaar via manuscripts.kb.nl Hierop staan illustraties uit de collecties van de KB én van het Huis van het Boek (voorheen Museum Meermanno geheten).
Om “meme waardige” afbeeldingen te selecteren, ben ik een aantal maanden een paar keer per week in de avonden door deze afbeeldingen gegaan. Uiteindelijk hadden we een shortlist van tachtig opmerkelijke afbeeldingen.
Om ons idee te toetsen, hebben we in februari 2020 een zogeheten Design Thinking-sessie gedaan met jongeren. Op die avond gingen we via workshops kijken of ons idee kans van slagen had. De deelnemers waren niet alleen heel erg enthousiast, maar ze kozen ook opmerkelijk vaak dezelfde afbeeldingen uit die shortlist. Zo kregen we een goed beeld welke afbeeldingen goed als meme zijn in te zetten. Het gaat hier stuk voor stuk om afbeeldingen waar je verschillende grappige opmerkingen bij zou kunnen plaatsen. Bijvoorbeeld een naakte man die wordt afgevoerd door duivels, uitbundig dansende mensen of een draak die verschrikt opkijkt terwijl hij dacht iemand op te peuzelen.
Op jullie website kunnen bezoekers zelf ook een meme samenstellen. Dit is zeker niet alleen maar lollig, want de beschikbare illustraties zijn voorzien van historische context. In een kort filmpje vertellen deskundigen in het kort over de geschiedenis erachter. Wie zijn deze deskundigen en waren ze allemaal meteen enthousiast over dit project? ‘Medieval Memes’ is toch iets anders dan een serieus symposium over middeleeuwse literatuur. Vonden de betrokkenen dat hun vakgebied wel voldoende serieus werd genomen?
“Toen we in november 2020 onze meme-generator lanceerden ontvingen we bijzonder veel enthousiaste reacties waaronder ook veel van deskundigen. Veel vinden het niet alleen een hele grappige tool, maar ook vooral heel leuk omdat dit hun vakgebied “sexy” maakt. Het was voor ons team ook een hele fijne bevestiging omdat we, tot dan toe, voornamelijk in onze vrije tijd aan het project werkten. Inmiddels is de positie van “meme lord” een soort van quasi officiële rol binnen de KB.
Er hebben verschillende deskundigen van binnen en buiten de KB aan het project meegewerkt. Zo schreven een aantal van onze middeleeuwen specialisten per afbeelding uit wat je op het handschrift ziet – en vooral ook waarom – en werkten een aantal KB-mediëvisten mee aan de video’s.
Docent Kunstgeschiedenis van de middeleeuwen bij de Universiteit Utrecht, Sanne Frequin, nam een groot deel van de presentatie voor haar rekening. Samen met haar studenten zorgde ze voor teksten die vlot leesbaar zijn en gebruikt konden worden in de video’s. Behalve tien afbeeldingen uit de collectie van de KB, gebruiken we ook vijf afbeeldingen van het Huis van het Boek. Voor die uitlegvideo’s hebben we een actrice/cabaretier ingehuurd die zelf heel graag memes maakt.
Natuurlijk zijn er altijd mensen die vinden dat de uitlegvideos niet verdiepend genoeg zijn, of dat de opzet van de meme-generator te populair-wetenschappelijk van aard is, maar over het algemeen vindt men dat we juist een heel goede manier gevonden hebben om geschiedenis aan de moderne tijd met dito communicatiemiddelen te verbinden.
Wat hopen jullie dat volgers van ‘Medieval Memes’ en gebruikers van de meme-generator opsteken? Gezien de betrokkenheid van de KB en het Huis van het Boek zal dit niet slechts als grap bedoeld zijn.
“Dat ze iets leren over de afbeeldingen en over de middeleeuwen. Eén van deelnemers aan de avond waarop we het idee testten, merkte op dat veel van de illustraties zo hedendaags zijn. Als voorbeeld gaf ze de afbeelding van de heilige Antonius die zich probeerde te concentreren, maar werd afgeleid door allerlei duiveltjes. Net alsof je probeert te studeren, maar continu wordt afgeleid door WhatsApp-berichtjes en YouTube-filmpjes.
Wat is jullie doelgroep? Is dit project specifiek opgericht om een jeugdig publiek te betrekken bij deze periode uit de geschiedenis en zo ja, lukt het al om hen te bereiken? Wordt er binnen het onderwijs al gebruik van gemaakt?
“We richten ons voornamelijk op jongeren tussen de 15 en 35 jaar, dat zijn degenen die bijna altijd bekend zijn met memes en ook soms zelf memes maken. In het half jaar dat de meme generator nu online is, hebben we bijna 30.000 bezoekers gehad. Bijna de helft daarvan was 35 of jonger.
Van tevoren hadden we het helemaal niet bedacht, maar van docenten krijgen we vaak vrolijke reacties. Het is een grappige tool waarmee ze hun leerlingen kunnen uitdagen om memes te maken én ondertussen ook nog eens wat opsteken. Ideaal als introductie van de middeleeuwen.
Via sociale media kan een foute grap algauw een grote mediarel veroorzaken. Zijn er gevoeligheden waar jullie rekening mee moeten houden bij de samenstelling van memes of zijn de Middeleeuwen zo lang geleden dat jullie hier geen zorgen over hoeven te hebben? Is er wel eens een meme op het laatste moment toch niet geplaatst en zo ja, waarom?
‘Medieval Memes’ is voor een deel tweetalig opgezet, in het Nederlands en Engels. Is er al respons vanuit het buitenland? Zijn er al reacties van buitenlandse vakgenoten?
“We hebben heel veel leuke reacties gehad! In Duitsland, de VS en het VK deelden veel vakgenoten het nieuws van de nieuwe tool, terwijl het in landen zoals Italië, Frankrijk, Spanje, Rusland, Oekraïne en Colombia in populairdere media verscheen. Daarnaast zijn we op Reddit een aantal keren “viral” gegaan met memes die we zelf hebben gemaakt. Dat leidde niet alleen tot een aantal hilarische reacties maar ook tot discussies over wat er op de afbeeldingen te zien was.
We hebben veel leuke reacties uit Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten ontvangen en op dit moment krijgen we heel veel bezoekers uit Rusland. Memes zijn vaak een soort van internationale beeldtaal en via de meme generator verbreden we onze horizon.
Hoe zie jij ‘Medieval Memes’ over vijf jaar? Hebben jullie nog grootse plannen of blijven jullie bescheiden?
“Door de financiering achter de Medieval Memes Generator zullen we nog ongeveer anderhalf jaar online blijven voordat het project ten einde komt. In de tussentijd werken we aan nieuwe content voor de meme-generator en willen we tijdens de Museumnacht in Den Haag op 9 oktober met memes uitpakken. Ik hoop dat de KB het project nog veel langer in de lucht kan houden, maar zelf zal ik dat niet meer meemaken: binnenkort ga ik elders aan de slag. Maar ik zal met veel interesse blijven volgen wat de memes voor het middeleeuwse erfgoed doen.
Tot slot: wat is jouw favoriete meme?
“Een afbeelding waarbij een soldaat een speer in het achterste steekt van een andere soldaat. Die afbeelding is voor tal van memes te gebruiken, van vaccinaties tot aan Cupido!
Link: Zelf memes maken
Meer middeleeuwen
