“De erfgename van paus Johanna”

De uit het Duits vertaalde roman De erfgename van paus Johanna van Helga Glaesener is geïnspireerd op een eerdere roman van Donna Cross, Paus Johanna (‘Pope Juan’). Van deze bestseller uit 1996 die in meerdere talen werd vertaald, werden wereldwijd reeds meer dan 3,5 miljoen exemplaren verkocht. In 2009 werd het legendarisch verhaal ook verfilmd. Niet geheel onlogisch dat anderen (auteurs, regisseurs…) een graantje willen meepikken van dit succes.

Met haar historische roman probeert Helga Glaesener mee te surfen op de succesroman van Donna Cross die handelt over pausin Johanna die als paus Johannes rond 855 het opperste kerkelijk ambt zou hebben bekleed. Afhankelijk van de bronnen zou het hier gaan over een zuivere legende dan wel over een reëel historisch feit. Begrijpelijk dat tijdens de reformatie het gegeven van een vrouwelijke paus werd aangegrepen om de mistoestanden en de corruptie binnen de rooms-katholieke kerk aan te tonen. Hoe dan ook, gedurende eeuwen daarna heeft men in het Vaticaan een (tweede) vrouwelijke paus ten allen prijze willen vermijden. Elke nieuw verkozen paus werd daarom voortaan aan een visuele / tactiele controle onderworpen om vast te stellen of hij wel een man was. Indien de ‘waarnemende’ kardinaal bij deze ‘lakmoesproef’ de mannelijkheid vaststelde, luidde zijn conclusie:

“Testiculos habet et bene pendentes!”.

De speciale stoel die voor het uitvoeren van deze proef is gebruikt, is in het Vaticaans museum terug te vinden.

Fictief

Helga Glaesener heeft de roman van Donna Cross – overigens met toestemming van deze laatste – als inspiratie gebruikt en er een dankbare opstap in gevonden naar evenveel succes voor haar eigen roman. De uitgever (Xander, Haarlem) van de Nederlandse vertaling, die een jaar eerder ook de vertaling van ‘Pope Juan’ uitgaf, heeft niets onverlet gelaten om Glaeseners roman te presenteren als een sequel van de bestseller van Donna Cross. Maar Glaesener’s boek is allerminst een vervolg op ‘Paus Johanna’.

De figuur en het verhaal rond paus Johanna is slechts een kapstok waaraan Glaesener haar eigen fictief verhaal ophangt. In die zin is de titel reeds misleidend. Ook de lay-out van de cover van De erfgename van paus Johanna is quasi identiek met die van het oorspronkelijke boek Paus Johanna: de beide foto’s zijn zeer gelijkend en de keuze voor het gebruikte lettertype en de schikking zijn nagenoeg identiek. De presentatie van het boek roept op die manier bij de lezer van Donna Cross’ roman verkeerde verwachtingen op. Ik voelde mij op een bewuste wijze op een verkeerd been gezet.

Een woelige periode

Het verhaal speelt zich af tussen 837 en 882, een periode waarin de Vikingen met hun schepen in heel Europa plundertochten houden en zelfs afstevenen op de steden aan de Middellandse Zee. De negende eeuw was een woelige tijd waarin corruptie en gekonkel hoogtij vierden, zowel bij de wereldlijke als bij de geestelijke machthebbers. Niet zelden werd er gemoord of werden legers ingezet om de persoonlijke ambities waar te kunnen maken.

Glaeseners fictieve hoofdfiguur is Freya. Na haar wraakmoord op Björn Ragnarsson, haar biologische vader, ontsnapt zij samen met haar zus uit een Vikingendorp ergens in Denemarken, waar zij net als hun moeder (die eerder als jonge vrouw uit Dorestad, een plaats in Friesland, door Björn Ragnarsson werd ontvoerd) als slavinnen door hun vader en meester werden behandeld. Zij gaat op zoek naar haar grootvader, eerst in Dorestad om uiteindelijk via een lange omzwerving in Rome terecht te komen. In het Vaticaan, waar binnen de hoogste kerkelijke kringen zoals zo vaak intrige en na-ijver heersen, vindt zij haar grootvader, Gerold, terug. Hij is gardist in dienst bij de paus. Op een dag is zij getuige van een heel bijzondere gebeurtenis waardoor een bedrogen menigte zich woedend en gewelddadig afzet tegen de ooit zo geliefde paus Johannes en zijn entourage. Ook haar grootvader en zijzelf moeten het ontgelden…

Freya weet dank zij enkele pausgetrouwen te ontkomen en na een lange tocht komt ze terecht in Beieren, in een nonnenklooster op een van de eilanden in de Chiemsee. Dank zij haar kennis over het menselijk lichaam en medicinale kruiden slaagt ze erin mensen te genezen en aan de dood te ontsnappen. Maar als ook hier de grond onder haar voeten te heet wordt, kan ze ontkomen. Uiteindelijk belandt ze in Parijs, in de negende eeuw niet veel groter dan het Ile de la Cité. Hier wordt ze opnieuw geconfronteerd met de wreedheid van de Deense Vikingen die de stad aan de Seine belegeren en voor de zoveelste keer in conflict komen met de Frankische vorsten. Het beleg van Parijs duurt meer dan tien maanden. Zowat dertig jaar wordt Freya nu al achtervolgd door deze Vikingenplaag…

Overeenkomsten

Het hoofdpersonage van Helga Glaesener vertoont heel wat gelijkenissen met pausin Johanna, het hoofdpersonage uit de roman van Donna Cross; ook zij kleedt en gedraagt zich als een man, leert in het geniep Latijn en Grieks lezen en schrijven, krijgt op die manier toegang tot onder meer de klassieke teksten en weet zich met haar opgedane kennis te handhaven in de omgeving van tal van belangrijke personen die ze op haar weg ontmoet. Omdat ze erin slaagt om verschillende belangrijke personen te genezen en hun leven te redden, creëert zij voor zichzelf een relatief veilige omgeving en weet ze telkens aan haar belagers te ontkomen.

De lezer die houdt van een goed verteld en fictief verhaal dat zich afspeelt in een afgebakende historische periode en in concrete socio-geografische contexten (Dorestad, Rome/Vaticaan, Beieren/ Chiemsee, Parijs), van een verhaal met veel en afwisselende actiescènes, met een zekere spanning en een goede plot… die lezer zal bij het lezen van dit boek ongetwijfeld enkele aangenaam ontspannende uren beleven. Wie daarnaast ook op zoek is naar diepgang in de uittekening van de hoofdpersonages, in hun gevoelens en relaties, in hun drijfveren en ambities… die lezer zal op zijn honger blijven zitten.

Het taalgebruik is sober. Er is weinig of geen gebruik gemaakt van beeldspraak. Sfeer scheppende passages zijn eerder zeldzaam. De gedrukte tekst bevat heel wat fouten en slordigheden die aan de aandacht van de corrector zijn ontsnapt.

Een auteur die een historische roman in een tijd situeert (837-882) waarover weinig geschreven bronnen beschikbaar zijn geniet van een aantal vrijheidsgraden en kan niet worden afgerekend op een onnauwkeurigheid of onvolledigheid. Wanneer echter over belangrijke historische feiten, gebeurtenissen, personen… wèl betrouwbare bronnen bestaan, kan worden verwacht dat het fictieve verhaal met deze historiciteit in overeenstemming is en niet andersom, dat de historische data aan het fictieve verhaal worden aangepast. Zo laat Helga Glaesener het beleg van Parijs door de Vikingen in haar verhaal plaatsvinden rond 865 terwijl uit historische en betrouwbare bronnen blijkt dat Parijs zich pas twintig jaar later (in 885/886) in de greep van de Vikingen bevond.

Meer dan een – voortgezet – verhaal over pausin Johanna heeft Helga Glaesener een boek geschreven waarin verschillende turbulente gebeurtenissen uit deze donkere periode van onze geschiedenis worden gebruikt als decor voor haar eigen fictief verhaal. Het op legende of op historische werkelijk gebaseerde verhaal van pausin Johanna vormt slechts een rekwisiet binnen dat decor en is er derhalve helemaal geen sprake van ‘Erbe’ of ‘erfgename van paus Johanna’. Een titel als ‘De gesel van de Vikingen’ zou als vlag de lading veel beter hebben gedekt.

~ Paul Veevaete
Oorspronkelijk gepubliceerd op 25 oktober 2021

Boek: De erfgename van Paus Johanna – Helga Glaesener