Het gaat niet goed met het CDA. De partij leed bij de Provinciale Statenverkiezingen van 15 maart 2023 een enorme nederlaag en is in de opiniepeilingen weggezakt naar een bedenkelijk niveau. Speculaties over haar einde zijn dan ook niet van de lucht.
Het is niet de eerste keer dat de christendemocraten dit overkomt. In de jaren negentig werd ook gedacht dat het CDA zichzelf overleefd had. Toch stond het begin deze eeuw weer op, om met Jan Peter Balkenende jarenlang de grootste partij te blijven. Je weet nooit of de geschiedenis zich niet herhaalt, al ziet de situatie er nu heel wat somberder uit dan toen.
Lafbekken
Onder leiding van Enneüs Heerma, die de hopeloos falende Brinkman al snel verving, schoof het CDA ietwat naar links op. Heerma (de vader van de huidige fractievoorzitter) legde de nadruk op de gezinspolitiek en de traditionele ‘christendemocratische waarden’, wat dat ook mogen zijn. Maar dat bleek in die paarse jaren niet de juiste snaar. In de polls bleef het CDA verliezen en het verzet tegen de koers en de partij nam toe. De kritiek werd veelal anoniem geuit, wat het slachtoffer het verwijt ‘lafbekken’ in de mond gaf.
Niettemin, tegen de immense druk bleek Heerma niet bestand. Hevig tegenstribbelend maakte hij in 1997 plaats voor Jaap de Hoop Scheffer. Dat leek de juiste man om het CDA er weer bovenop te helpen. Ervaren (sinds 1986 Kamerlid, daarvoor diplomaat), flink rechts van het midden (zoals de traditionele achterban het graag zag) en katholiek (veruit de grootste groep in de partij, Heerma was protestant).
Maar ook De Hoop Scheffer wist niet voor een herstel te zorgen. Zijn aanval op PvdA-premier Wim Kok (‘Waar was je Wim?’) had een averechts effect, zeker toen Kok broodnuchter antwoordde: ‘Ik was aan het werk, Jaap.’ Bij de verkiezingen van 1998 verloor het CDA opnieuw, zij het niet zo fors. De partij daalde met 5 Kamerzetels naar 29.
Tweestromenland
Tegenwoordig zou ze met zoveel zetels tot de grootste fracties behoren, maar een kwarteeuw geleden scheen de situatie hopeloos. Mediacommentatoren waren ervan overtuigd dat Nederland van een driestromenland van liberalen, socialisten, christendemocraten zou veranderen in een tweestromenland, waarbij alleen die eerste twee richtingen nog een rol van betekenis zouden spelen.
De Hoop Scheffer deed ongetwijfeld zijn best, maar hij wist de kar niet uit de modder te trekken. In de peilingen bleef het onverminderd slecht gaan met het CDA en de interne weerstand tegen hem groeide. Partijvoorzitter Marnix van Rij (de huidige staatssecretaris van Financiën) voerde daarbij de boventoon. Hij eiste min of meer het politieke leiderschap voor zich op. Na veel overleg achter gesloten deuren zag De Hoop Scheffer – al dan niet gedwongen – het niet meer zitten. Hij trad af en maakte plaats voor Balkenende, tot dan de financieel woordvoerder van de fractie. Eigenlijk had Maria van der Hoeven (vicefractievoorzitter tenslotte) betere papieren gehad, maar zij maakte – wellicht onder aandrang van de rest van de partij – ruimte voor Balkenende.
Balkenende volgt Jaap de Hoop Scheffer op als CDA-fractievoorzitter
Tikkeltje te wild
En toen kwam Pim Fortuyn. Het tweede paarse kabinet verloor in recordtijd al zijn vertrouwen bij de bevolking. Door Fortuyn niet aan te vallen (maar ook niet echt te steunen) kon Balkenende het aanzien bij het electoraat terugwinnen. Balkenende mocht dan niet welbespraakt zijn en geen vlot optreden hebben, deze ‘boy next door’ wist de massa wel te overtuigen. Kiezers die de lijst van Pim een tikkeltje te wild vonden, kozen weer voor het veilige vertrouwde CDA. De christendemocraten haalden bij de verkiezingen van 2002 43 zetels en werden daarmee de veruit grootste partij. Het jaar erop (Balkenende I met de LPF mislukte totaal) kwam er zelfs nog 1 zetel bij. Het CDA was er weer helemaal bovenop.
Aan deze wonderbaarlijke gebeurtenissen zal de huidige partijleider Wopke Hoekstra wel vaak terug denken. Helaas voor hem bieden ze geen enkele garantie.
