'Loki's broedsel' - Schilderij van Emil Doepler. Links Hel, in het midden Jörmungand en rechts Fenrir. Het personage in het midden stelt waarschijnlijk Angerboda voor.
De oude volkeren uit het Noorden vatten het heelal op als een immense boom waaruit zich negen werelden vertakken. Hun mythisch universum wordt bevolkt door reuzen, goden, dwergen, alven, helden en Walkuren die de zielen van gestorven krijgers meevoeren naar het Walhalla. Eeuwenlang werden deze verhalen mondeling doorgegeven, tot ze in de elfde eeuw werden opgeschreven. Komende week verschijnt bij Noordboek de Atlas van de noordelijke mythologie. De godenwereld van Vikingen en Germanen. Hierin beschrijven Jean-Baptiste Rendu en François Emion de verbeeldingswereld van de oude volkeren in Noordwest-Europa. Op Historiek plaatsen we een fragment uit het boek over de mythische Midgaardslang, ofwel Jörmungand.
Jörmungand, de ‘Midgaardslang’
Jörmungand is ongetwijfeld een van de machtigste en monsterlijkste wezens in de Noordse mythologie. Met ontelbare ringen slingert hij zich om de wereld en veroorzaakt verschrikkelijke stormen in de oceaan die de aarde omringt. Alleen Thor durfde de ‘Midgaardslang’ te trotseren.
Jörmungand betekent in het Oudijslands ‘immens monster’. Volgens de Proza Edda is deze slang de zoon van Loki en de reuzin Angrboða. Hij groeide eerst op bij de reuzen in Jötunheim, maar omdat er was voorspeld dat Loki’s kinderen op een dag de Asen te gronde zouden richten, gooide Odin hem naar de bodem van de zee rond Midgaard. Sindsdien is Jörmungand dusdanig blijven groeien dat zijn staart de aarde meermaals omcirkelt. Vandaar dat hij de bijnaam ‘Midgaardslang’ kreeg. Op de loer in de diepten van de oceaan bijt het drieste zeewezen voortdurend in zijn eigen staart.
Voor de Vikingen belichaamde Jörmungand ook de mysteriën van de zee en ontketende hij hevige stormen. Het Gosforth-kruis op het kerkhof van Saint Mary in het Engelse graafschap Cumbria dateert uit de eerste helft van de tiende eeuw en illustreert verschillende episodes uit de Noordse mythologie, waaronder Thors poging om de ‘Midgaardslang’ te vangen. Het feit dat het kruis ook christelijke symbolen draagt, getuigt van de kruisbestuiving tussen de oude heidense en de nieuwe religie. Thors gevecht met de slang kan worden vergeleken met het Bijbelse verhaal van JHWH’s confrontatie met Leviathan. Dit vervaarlijke, kronkelende zeemonster staat symbool voor de strijd van de Schepper tegen de duivelse krachten die Chaos verpersoonlijken.
Thor in gevecht met Jörmungand, door Johann Heinrich Fussli
Thor en de kattenpoot
Het monster is afzichtelijk, gigantisch en angstaanjagend. Niemand durft het tegen hem op te nemen. Behalve Thor, die zich door niets of niemand laat afschrikken. Op een dag wanneer de god en zijn metgezellen in Jötunheim in het paleis van de reus Utgarðaloki verblijven, stelt die hen voor enkele onmogelijke uitdagingen. Ze lijken simpel, maar dit is slechts zinsbegoocheling. Eén ervan is om een slapende kat op te tillen. Thor slaagt er met al zijn kracht net in om een poot van de kat te verroeren. De dag erop onthult de reus de ware toedracht. De kat was de ‘Midgaardslang’ zelf wiens uiterlijk hij had veranderd. De reus wilde de god vernederen, maar hij geeft toe dat hij diep onder de indruk is van Thors moed en kracht
Een gedenkwaardige visvangst
Dit verhaal lezen we in het eerste van de drie delen van de Snorra-Edda. Elders, zoals in het negende-eeuwse lied Ragnarsdrápa van Bragi Boddason, maar ook verderop in de Gylfaginning wordt verhaald hoe Thor zich wil wreken en Jörmungand tracht te vangen en onschadelijk te maken. Op uitnodiging van de reus Hymir gaat de dondergod in de oceaan vissen. Thor, die de boot bestuurt, negeert de waarschuwing van zijn metgezel en vaart roekeloos in de wateren waar Jörmungand zich schuilhoudt. Zodra ze de open zee bereiken, werpt Thor zijn lijn uit, die hij met een enorme stierenkop als aas heeft verzwaard. Plots begint de lijn zo hard te kronkelen dat de god zich schrap moet zetten en slechts met moeite zijn evenwicht kan bewaren. Hymir beseft onmiddellijk dat Thor de ‘Midgaardslang’ aan de lijn heeft. Verschrikt kijkt hij toe hoe het zeemonster en de god een episch gevecht leveren. Net op het moment dat Jörmungands kop uit het water tevoorschijn komt en Thor op het punt staat het monster met zijn hamer Mjöllnir de genadeslag te geven, snijdt de reus de vislijn door… Pas op de dag van de Ragnarök (het einde der tijden, red.) zal Thor zijn aartsvijand terugvinden en hem verslaan. Maar enkele ogenblikken nadat hij hem heeft gedood, zakt ook hij in elkaar, overmand door het gif van het verschrikkelijke beest.
