Tijdens wetenschappelijk onderzoek is een tot nu toe onbekende miniatuur gevonden die gemaakt is in dezelfde werkplaats als het beroemde gebedenboek van hertogin Maria van Gelre (ca. 1380-1427).
De ontdekking kwam aan het licht toen de eigenaar van het blad contact opnam met prof. dr. Johan Oosterman, hoogleraar Oudere Nederlandse Letterkunde aan de Faculteit der Letteren van de Radboud Universiteit. Hij is coördinator van het onderzoek naar Maria van Gelre en tevens gastconservator van de tentoonstelling.
Na bestudering van het blad door onderzoeker dr. Miranda Bloem, tevens verbonden aan de Radboud Universiteit, is geconcludeerd dat het werk in de kring van handschriften rond het gebedenboek van Maria moet worden gesitueerd.
Stomverbaasd
Het betreft een kleine groep handschriften die de brug vormt tussen de Franse en Noord-Nederlandse miniatuurschilderkunst en waarin Maria’s gebedenboek het centrale, en ook veruit het meest omvangrijke werk is. De ontdekking benadrukt het grote belang van de verluchters die Maria’s boek illustreerden. Johan Oosterman over de ontdekking:
“Toen ik dit blad zag, was ik stomverbaasd. Het gebeurt maar heel af en toe dat er iets opduikt dat zo dicht bij Maria’s gebedenboek staat. Ik ben heel blij dat we het kunnen tonen. Het laat nog beter zien hoe de verluchters in dat boek werkten.”
Anonieme schilders
Maria’s gebedenboek werd geschreven in een klooster, de verluchting is ontstaan in een stedelijke omgeving. De verluchters waren anonieme professionele schilders die op grond van stijlkenmerken worden aangeduid met de Passiemeester, de Temporalemeester en de Meesters van Maria van Gelre. Dergelijke middeleeuwse verluchters organiseerden zich in kleine werkplaatsen waar meerdere schilders werkten in een overeenkomstige stijl. Het gebedenboek was mogelijk de meest prestigieuze opdracht voor hun werkplaats, maar zij leverden meer handschriften af. Nog vier andere handschriften en miniaturen zijn bekend, waarvan deze voorheen onbekende miniatuur met de Aanbidding der herders de meest recente toevoeging is. Op de miniatuur knielt Maria voor haar pasgeboren zoon, terwijl achterin de stal de herders uit vreugde muziek spelen.
Kenmerkende margedecoratie
De groep handschriften en miniaturen bestaat verder uit het getijdenboek van Kunera van Leefdael, een getijdenboek in privécollectie en een handschrift met de Statuta Capituli Windeshemensi in de Koninklijke Bibliotheek in Brussel. Op grond van stijl en randdecoratie kan de activiteit van deze werkplaats worden gedateerd in de periode 1415-1420. Een verbindend element tussen de handschriften is de margedecoratie, met terugkerende motieven en elementen uit de Franse en Utrechtse miniatuurkunst. De kenmerkende rand in Maria’s gebedenboek komt ook voor in het getijdenboek van Kunera van Leefdael en vormt het uitgangspunt voor de margedecoratie op het blad met de Aanbidding. Mogelijk is de rand ontworpen voor het gebedenboek, waarna het als werkplaatsmotief ging fungeren en zo in andere boeken opdook.
Lees ook: Maria van Gelre (1380-1429) – De vrouw achter het gebedenboek
…en: Getijdenboeken, middeleeuwse devotie ten top
Boek bij de aankomende tentoonstelling: Ik, Maria van Gelre
