Moderne Nederlandse democratie begon in Heusden

De moderne Nederlandse democratie begon volgens Joost Rosendaal, historicus aan de Radboud Universiteit Nijmegen, in Heusden. Hij schreef een boek over het verhaal van de patriotse revolutie van de achttiende eeuw: Tot Nut van Nederland.

Tot Nut van Nederland - Joost Rosendaal — Tot Nut van Nederland – Joost Rosendaal

Nederland verkeerde in de jaren 1780 in een staat van burgeroorlog. Tegenover hervormingsgezinde burgers die zich patriotten noemden, stonden behoudende orangisten die aanhangers waren van de stadhouder. In Heusden kwam deze strijd op 21 september 1787 tot een climax. Op die dag werd de vestingstad geplunderd door orangisten, die hun overwinning vierden op de patriotten. In de geschiedschrijving overheerst het beeld dat de patriotten vooral in en rond de steden Utrecht, Rotterdam en Amsterdam actief waren, maar dat is dus niet zo, maakt Rosendaal in zijn duidelijk. Sterker: vrijwel nergens in Nederland ging het er anno 1787 zo fel aan toe als in het Land van Heusden en Altena. Rosendaal:

“Zelfs in Versailles volgde de Franse koning via zijn ambassadeur in de Republiek op de voet wat er in Heusden gebeurde.”

Rosendaal stelt de beeldvorming over de patriottenbeweging op meer punten bij. Zo was de strijd van de patriotten volgens hem niet op de eerste plaats een strijd tégen Oranje, maar vooral vóór democratie. Belastingbetalende burgers wilden zelf hun burgemeester en gemeentebestuurders kiezen en ze wilden ook dat deze een een afspiegeling vormden van de bevolking. Dat katholieken in geen enkel bestuur zaten, was voor hen onverteerbaar. Net als het idee dat publieke ambten privé-eigendom waren.

“Dat was de reden om de zittende aristocratische bestuurderen, onder wie de stadhouder uit het huis van Oranje, aan te vallen. Maar de inzet was dus een positieve.”

Onder historici is de Nederlandse revolutie (1783-1799) de patriotse opstand was hiervan de eerste fase) volgens Rosendaal lang verwaarloosd, omdat die een aftreksel zou zijn van de Amerikaanse burgeroorlog en de Franse revolutie. Bovendien kwamen aan de Nederlandse variant geen grote denkers te pas zoals een Thomas Payne of Condorcet. Toch vindt Rosendaal de patriotse revolutie ook ideeënhistorisch interessant:

“Gelijke rechten, representatieve vertegenwoordiging, de scheiding van kerk en staat – die ideeën zitten er wel degelijk achter. Niet geformuleerd door grote denkers of redenaars, maar afkomstig uit de bevolking en de politieke praktijk. Juist dat maakt deze beweging zo interessant. Hier werd gestreden, door gewone burgers, voor democratische principes die wij vandaag de dag vanzelfsprekend vinden. Daarom vind ik het opmerkelijk dat dit verhaal, tot nog toe, geen plek heeft in de vaderlandse geschiedenis.”

Tot Nut van Nederland is het derde boek dat Joost Rosendaal (1963) schreef over de Nederlandse Revolutie. Eerder verschenen De Nederlandse Revolutie. Vrijheid, volk en vaderland 1783-1799 (2005) en Bataven! Nederlandse vluchtelingen in Frankrijk 1787-1795 (proefschrift, 2003).

Zijn laatste boek is gebaseerd op Rosendaals afstudeerscriptie, waarvoor hij in 1988 de Prix de Paris ontving. Tot Nut van Nederland verschijnt vrijdag bij uitgeverij Vantilt.

Boek: Tot nut van Nederland – Joost Rosendaal