De Moffenzeef – Tóch naar Radio Oranje Luisteren

Veel Nederlanders luisterden tijdens de Tweede Wereldoorlog in het geheim naar de BBC en Radio Oranje, de radiozender van de regering in ballingschap. De Duitse bezetter, die de pers volledig probeerde te controleren, probeerde te verhinderen dat Nederlanders de uitzendingen vanuit Londen beluisterden. Met behulp van stoorzenders werd het signaal van Radio Oranje daarom verstoord. Vanaf 1942 gebruikten sommige Nederlanders echter een zogeheten moffenzeef (ook wel germanenfilter) om de stoorsignalen van de Duitsers te elimineren. Zo kon men tóch naar Radio Oranje luisteren.

Al in juni 1940 had de Duitse bezetter een verbod ingesteld voor het luisteren naar Radio Oranje. Wie toch luisterde kon veroordeeld worden tot maar liefst tien jaar celstraf. Daarnaast konden er enorme geldboetes opgelegd worden. Veel Nederlanders bleven echter gewoon naar de radio-uitzendingen vanuit Londen luisteren. Dat had ook alles te maken met het feit dat de politie nauwelijks controleerde of men radio luisterde, waardoor de kans om opgepakt te worden relatief klein was.

Kort na de oorlog wees een opiniepeiling uit dat maar liefst 78 procent van de Nederlanders naar Radio Oranje zou hebben geluisterd. Ook NSB’ers luisterden overigens naar de zender. In het NSB-weekblad Volk en Vaderland werd daar in de zomer van 1941 voor gewaarschuwd:

“Er zijn kameraden die meenen dat men straffeloos den ‘Oranje-zender’ kan beluisteren. ‘Mij doet dat geen kwaad’, zegt men ook hier. Maar men vergeet dat er van dat gif blijft hangen, of men wil of niet, dat er een sprankje twijfel kan ontstaan en dat deze voedingsbodem gretig wordt bemest en ontgonnen door de wijze waarop deze ‘Voor lichters’ ons volk beïnvloeden en in den waan probeeren te brengen dat de Engelschen weldra ons volk komen ‘bevrijden uit de klauwen’ van de Germaansche barbaren’ […] Het gif zit er bij vele volksgenoten al zóó in dat alle nuchterheid is verdrongen. Velen zijn al zoo ver gekomen, dat zij zich dagelijks belachelijk maken en zich voor de zotste clownerieën der Britsche radio hier als werktuig laten gebruiken. De beste strijd tegen het gif is het gif niet aan te raken!”

Gordijnroe als hoofdantenne

De stoorzenders maakten het luisteren naar de uitzendingen van de BBC en Radio Oranje soms echter lastig. Men kon de antennes zo proberen te draaien dat het effect van de stoorzenders beperkt bleef, maar het bleef vaak behelpen. Technicus Erik Schaaper ontwikkelde in 1942 samen met Jan Corver daarom een speciaal apparaat: de moffenzeef. Deze kon tussen de antenne en de antenne-ingang van het radiotoestel gezet worden en zeefde als het ware de stoorsignalen weg.

Het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid over de werking van de moffenzeef:

“Het apparaat bestaat in wezen uit een spoel, een variabele weerstand (potentiometer) en een variabele condensator. In het midden van de spoel zit een aftakking die verbonden is met de antenne-ingang van de radio en de loper van de potentiometer. Het ene eind van de spoel wordt met een antenne verbonden, volgens Corver is een oost-west gerichte gordijnroe geschikt als hoofdantenne. De tweede antenne kon de metalen grondplaat van de kachel of de hele kachel zelf zijn. Deze antenne komt aan het andere einde van de spoel.”

Schaaper ontwikkelde duizenden apparaten. Toen de Duitse bezetter erachter kwam dat steeds meer mensen een moffenzeef gebruikte, ging men over tot het invorderen van radiotoestellen. Nederlanders mochten geen radio’s meer in bezit hebben. Veel Nederlanders verstopten hun radio’s echter en bleven in het geheim naar de uitzendingen vanuit Londen luisteren.

Demonstratie van de moffenzeef

Bronnen ▼