NAVO – De ontstaansgeschiedenis

De Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) is in 1949 opgericht als militair bondgenootschap tussen twaalf landen. Met het verdrag wilden de Verenigde Staten, Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en andere Europese landen hun gebieden beschermen tegen de communistische dreiging uit de Sovjet-Unie. Een beknopt artikel over het ontstaan en de doelen van de organisatie.

Voorgeschiedenis

De groeiende invloed van de Sovjet-Unie in het Oostblok, werd in het Westen als bedreigend ervaren, ook op militair vlak. Hierdoor ontstond bij steeds meer landen de behoefte aan een militair bondgenootschap, zodat men gezamenlijk een vuist kon maken tegen het oprukkende communisme. De communistische machtsovername in Praag (februari 1948) zorgde ervoor dat West-Europese regeringen met onderhandelingen over militaire samenwerking startten. Die besprekingen resulteerden in het Pact van Brussel. Vijf landen – het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en de Benelux-landen – spraken op 17 maart 1948 af economisch en militair meer samen te werken. Daarnaast zouden ze toenadering zoeken tot de Verenigde Staten.

Ontstaan verdragsorganisatie

Amerika, dat van oudsher niet al te happig was op het sluiten van militaire verdragen met andere landen, raakte betrokken bij de onderhandelingen van het pact. Dit kwam mede door de Trumandoctrine van 1947. Hierin had de Amerikaanse president Harry Truman het begrip containment (indamming) geïntroduceerd. Het land zou voortaan economische of militaire steun verlenen aan niet-communistische landen, als reactie op de Russische dreiging.

Op 4 april 1949 vond in Washington de oprichting van de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO) plaats. Hieraan deden Amerika, Canada, België, Nederland, Luxemburg, Frankrijk, Verenigd Koninkrijk, Italië, Noorwegen, Denemarken, IJsland en Portugal mee. Het verdrag dat die dag getekend werd, bestaat uit 14 artikelen. De organisatie baseert zich op een belangrijk defensief beginsel dat stelt dat een aanval tegen één lidstaat een aanval tegen allen is. In artikel 5 wordt dit als volgt verwoord:

“De partijen komen overeen dat een gewapende aanval tegen een of meer van hen in Europa of Noord-Amerika als een aanval tegen hen allen zal worden beschouwd; zij komen bijgevolg overeen dat, indien zulk een gewapende aanval plaatsvindt, ieder van hen de aldus aangevallen partij of partijen zal bijstaan, in de uitoefening van het recht tot individuele of collectieve zelfverdediging erkend in Artikel 51 van het Handvest van de Verenigde Naties, door terstond, individueel en in samenwerking met de andere partijen, op te treden op de wijze die zij nodig oordeelt met inbegrip van het gebruik van gewapend geweld om de veiligheid van het Noord-Atlantisch gebied te herstellen en te handhaven.”

Ook moesten de twaalf landen maatregelen nemen om de veiligheid van het Noord-Atlantisch gebied te handhaven en herstellen. Dit bijvoorbeeld door een kernwapenstrategie te ontwikkelen. Koloniën en overzeese gebieden van een land vallen buiten het verdrag.

Doelen van NAVO

Het hoofddoel van de NAVO was om hun gemeenschappelijke vijand, de Sovjet-Unie, af te schrikken en te weerhouden van een aanval op een van de lidstaten. Daarnaast formuleerde het bondgenootschap nog twee andere doelen:

“…het verhinderen van de heropleving van nationalistisch militarisme in Europa door een sterke Noord-Amerikaanse aanwezigheid op het continent en het aanmoedigen van Europese politieke integratie.”

Naast het militaire vlak was het dus ook belangrijk om op politiek vlak de handen ineen te slaan. Later werd wetenschappelijke samenwerking hieraan toegevoegd. Deze doelen moesten zorgen voor internationale ontspanning en veiligheid.

Warschaupact

Actualiteit

Het aantal deelnemende landen van de NAVO is sinds het begin ruim verdubbeld. Dit ging echter niet altijd vlekkeloos. In 2019 werd Macedonië, na jarenlang in de wachtkamer te hebben gezeten, als dertigste lidstaat toegelaten. Een conflict met buurland Griekenland, over de naam van het land, had de toetreding sinds 2008 belemmerd.

Een actuele discussie binnen de NAVO gaat over de verdeling van de defensie-uitgaven. In 2018 uitte de voormalige Amerikaanse president Donald Trump een al langer levende irritatie over het niet nakomen van de financiële verplichtingen door veel Europese NAVO-leden. Volgens de afspraken zijn leden verplicht twee procent van de omvang van hun economie (het BNP) aan defensie uit te leven. Alleen Polen, Estland, Griekenland, Groot-Brittannië en de Verenigde Staten voldeden hier echter aan. De NAVO-leden gaven na overleg aan ernaar te streven om in 2024 inderdaad aan de tweeprocentsnorm te voldoen.

Een militair heet hangijzer vormt vandaag de dag Oekraïne, een voormalig lid van het Warschaupact dat herhaaldelijk heeft aangegeven graag lid te worden van de NAVO. Sinds buurland Rusland in 2014 het schiereiland de Krim innam en daarnaast steun verleende aan de pro-Russische separatisten in Oekraïne, zijn de betrekkingen tussen de twee landen zeer slecht. Hoewel van NAVO-lidmaatschap nog geen sprake is, nemen NAVO-troepen wel geregeld deel aan militaire oefeningen op Oekraïens grondgebied. Dit tot grote onvrede van Rusland dat op zijn beurt met regelmaat troepenmachten rond de Oekraïense grens verzamelt.

Ook interessant: De Koude Oorlog – Samenvatting en Tijdlijn
…of: NAVO-spellingsalfabet

Bronnen ▼