Wekelijks verschijnen er nieuwe geschiedenisboeken. Van lijvige studies tot publieksboeken en van naslagwerken tot historische strips. Op Historiek plaatsen we veel voorpublicaties en we bespreken zoveel mogelijk titels, maar alles bespreken is ondoenlijk. Daarom hebben we de rubriek ‘signalementen’. Hier plaatsen we wekelijks een bericht met daarin recent verschenen en besproken titels.

<<< Signalementen week 20 | Signalementen week 22 >>>

Selectie week 21 (2021)

De oorlog van morgen

In november 1918 kwam de Eerste Wereldoorlog na vier jaar ten einde, maar in de hoofden van Nederlandse tijdgenoten galmde het moderne, industriële geweld nog lang na. Berichten over luchtbombardementen, gifgassen en andere nieuwe wapens vormden een bron van grote zorgen: als de Eerste Wereldoorlog al zo vreselijk was, hoe veel erger zou een volgende oorlog dan worden? Van de vroege jaren twintig tot aan de Duitse inval in mei 1940 hielden opiniemakers, politici, militairen en burgers zich met die vraag bezig.
Fragment: De (angst voor de) giftige oorlog
Friso

Prins Johan Willem Friso van Oranje-Nassau (1687-1711) verdient een moderne biografie. Voor zover hij vandaag de dag nog bekend is, komt dat door zijn tragische dood. In 1709 speelde Friso in de oorlogen tegen de Zonnekoning als generaal van de infanterie een omstreden rol bij Malplaquet, een veldslag die in omvang groter was dan bijvoorbeeld die van Waterloo. Ook aan deze grote slag besteedden historici in ons land weinig aandacht. Friso stamde in de mannelijke lijn af van Jan van Nassau en via de vrouwelijke van Willem van Oranje. Via hem loopt de lijn naar het huidige huis van Oranje.
Kamp Westerbork gefilmd

In 1944 werden in kamp Westerbork op uitgebreide schaal filmopnamen gemaakt. Dit materiaal is uniek; het zijn voor zover bekend de enige filmbeelden uit de nazi-kampen in oorlogstijd. Wereldberoemd zijn de fragmenten geworden van het angstig uit een wagon kijkende meisje of van de vertrekkende deportatietrein. Hoewel velen deze beelden kennen, was er decennialang weinig bekend over de film. Onderzoekers Koert Broersma en Gerard Rossing beschrijven in Kamp Westerbork gefilmd de resultaten van hun diepgaande research naar de achtergronden van deze film, die in 2017 werd opgenomen in het Unesco Memory of the World Register. Hiermee zijn de film en het bestaande filmscript officieel erkend als documentair werelderfgoed.
Mjoeziekul

‘Ja, leuk,’ reageerde Annie M.G. Schmidt toen haar begin jaren zestig werd gevraagd om een musical te schrijven. Terwijl ze eigenlijk helemaal niet wist wat dat nou was, een mjoeziekul. Sanne Thierens ontmaskert in Mjoeziekul deze en andere mythes. Aan de hand van talrijke bronnen en interviews met betrokkenen reconstrueert ze de ontstaansgeschiedenis van de zeven musicals die Annie M.G. Schmidt en Harry Bannink samen maakten. Van Heerlijk duurt het langst (1965) en Foxtrot (1977) tot Ping ping (1984). Van het eerste idee en de soms moeizame schepping tot de immer roerige ontvangst.
Odysseus’ onvoltooide reis

Nadat Homerus hem als held had laten schitteren in de Odyssee, is Odysseus in de westerse literatuur steeds weer opgedoken. Iedere tijd heeft hem gevormd naar zijn eigen beeld en gelijkenis. Grootheden als Dante, Shakespeare, Joyce en Walcott hebben zich de held allemaal toegeëigend. Hoe komt het dat juist Odysseus zo tot onze verbeelding is blijven spreken? In Odysseus’ onvoltooide reis wordt op avontuurlijke wijze beschreven hoe deze figuur zich heeft ontwikkeld en hoe hij gaandeweg heeft kunnen uitgroeien tot het symbool van de zelfstandige westerse mens.
Bespreking: Odysseus in meervoud
Slavernij

Het boek bij de tentoonstelling van Het Rijks. ‘Slavernij’ brengt tien mensen in beeld die leden onder de slavernij, die ertegen in opstand kwamen en mensen die ervan profiteerden. Slavernij, het verhaal van João, Wally, Oopjen, Paulus, Van Bengalen, Surapati, Sapali, Tula, Dirk en Lohka. Wat wist een vrouw die leefde en werkte in slavernij over haar ‘eigenaar’ in de Republiek der Nederlanden? Wat wist een suikerraffinadeur in Amsterdam van de omstandigheden waaronder de ruwe suiker die hij verwerkte, was verbouwd? En wat wist een vrijheidsstrijder op Curaçao van de strijd voor gelijke burgerrechten die in Europa werd gevoerd?
Artikel: Grote slavernij-tentoonstelling in het Rijksmuseum
The Mullet Atlas

In de periode 2011-2019 portretteerden de fotografen Daniel Heikens (Delft, 1980) en Rein Langeveld (Den Haag, 1979) in hun woonplaats Den Haag een groot aantal mannen met een mat als haardracht. Uit hun enthousiasme, gekoppeld aan de fascinatie van ontwerper Joost Nijhuis (Den Haag, 1980) met culturele fenomenen en stromingen, werd het idee voor een fotoboek geboren. Het moest een verzameling van matten-dragers worden, vormgegeven als een ware atlas, inclusief geografische kaarten, pictogrammen en statistieken aan de hand van vraaggesprekken met de heren. Een Matlas dus.
Volkskracht

Aan het einde van de negentiende eeuw was sport een activiteit voor een handvol elitaire jongemannen. Vijftig jaar later waren in alle uithoeken van het land sportvelden te vinden en was gymnastiek een verplicht onderdeel van de lesprogramma’s. Nog vijftig jaar later deden Nederlanders ook buiten school- en verenigingsverband fanatiek aan lichamelijke opvoeding en sport. Deze onstuitbare opmars was mede het resultaat van de arbeid van een bont gezelschap sport- en beweegpropagandisten. Zij schreven bibliotheken vol en reisden stad en land af om het grote publiek en de politiek het belang van dit nieuwe maatschappelijke verschijnsel duidelijk te maken.
Artikel: Hoe sport van nationale betekenis werd
Aan de dijk

‘Een mens leeft in de tijdspanne tussen zijn grootouders en zijn kleinkinderen; het hart zou misschien wel langer willen, maar de geest kan niet meer bevatten.’ Voor het laatst keert Koos van Zomeren, zelf de zeventig gepasseerd, terug naar Herwijnen, het dorp van zijn grootouders in de Betuwe. Of eigenlijk naar dat ene buurtje aan het uiteinde van het dorp, ’t Rot, samengeklonterd aan de dijk. Waar iedereen familie was van iedereen. Waar diepe armoede had geheerst en de enige luxe bestond uit de verhalen die er werden verteld. ‘Het is net als met orchideeën – de mooiste verhalen komen van de armste grond.’
Brieven aan Camondo

De joodse bankiersfamilie Camondo vestigde zich in de jaren 1870 in Parijs. Ze betrokken een spectaculair stadspaleis aan het Parc Monceau, enkele deuren naast het huis van de familie Ephrussi – bekend uit De haas met ogen van barnsteen. De familie begaf zich in de hogere culturele kringen van de Parijse belle époque – de wereld van Proust, de gebroeders De Goncourt, maar ook van antisemitisme en de Dreyfusaffaire. Graaf Moïse de Camondo vulde het huis voor zijn zoon Nissim met de grootste privécollectie van achttiende-eeuwse Franse kunst.