Wekelijks verschijnen er nieuwe geschiedenisboeken. Van lijvige studies tot publieksboeken en van naslagwerken tot historische strips. Op Historiek plaatsen we veel voorpublicaties en we bespreken zoveel mogelijk titels, maar alles bespreken is ondoenlijk. Daarom hebben we de rubriek ‘signalementen’. Hier plaatsen we wekelijks een bericht met daarin recent verschenen en besproken titels.

<<< Signalementen week 40 | Signalementen week 42 >>>

Selectie week 41

Afrika is geen land
Afrika, een continent van bijna 1,5 miljard mensen, 54 landen en meer dan 2000 talen, wordt regelmatig gereduceerd tot één simpel verhaal. Afrika is geen land dicht de gaten. Al te vaak wordt Afrika voorgesteld als een droog, rood safarilandschap, geteisterd door hongersnood, armoede en conflicten. In dit verrijkende en bij vlagen humoristische boek corrigeert Dipo Faloyin deze beperkte blik en presenteert hij een gelaagd en multidimensionaal beeld van het continent.
Bespreking: Afrika is groter dan Canada, de VS en China samen
Kaarten die geschiedenis schreven
Dit boek neemt je mee op een 1000-jarige wereldreis aan de hand van 100 bijzondere oude kaarten. Van het vroegmiddeleeuwse wereldbeeld van de heilige Isidorus van Sevilla naar een nazikaart van Warschau met de contouren van het joodse getto en een Chinese propagandakaart uit 2013. Van Leiden naar Ceylon, Jamaica, Philadelphia en de Sahara. Van uitbundige wereldkaarten naar lokale plattegronden. Elk van die kaarten heeft de wereldgeschiedenis mee ‘gecreëerd’. Niet alleen weerspiegelen ze het verleden, ze hebben er soms ook hun stempel op gedrukt.
Fragment: Een verboden kaart van een Europese utopie (1866)
De vrouw die Friesland redde
Met deze biografie weet Sunny Jansen de fascinerende levensgeschiedenis van deze onbekende prinses van Oranje in de rumoerige zeventiende eeuw op meeslepende wijze aan de vergetelheid te ontrukken. Albertine Agnes (1634-1696) was een van de opmerkelijkste vrouwen uit de Nederlandse zeventiende eeuw. Als prinses van Oranje werd ze, na de dood van haar man, de eerste vrouw die in de Republiek optrad als regentes van Friesland, Groningen en Drenthe.
Fragment: Albertine Agnes (1634-1696), de vrouw die Friesland redde
Bespreking: Vrouw achter de schermen
Polarisatie & Perspectief
Harde discussies in talkshows. Verscherping van debatten in de Tweede Kamer. Avondklokrellen. Klimaatgekkies. Brexit. De bestorming van het Amerikaanse Capitool. In Nederland maar ook daarbuiten lijken we getuigen te zijn van toenemende polarisatie. Tegenstellingen tussen groepen nemen toe en mensen komen steeds sterker tegenover elkaar te staan. Voor het desastreuze effect van groeiende belangenconflicten wordt vaak gewaarschuwd. De fundamenten van de democratische rechtsstaat kunnen erdoor worden aangetast. Sociale cohesie en het vertrouwen in sociale instituties worden ondergraven, partijstandpunten belangrijker dan inhoudelijke argumenten. De kwaliteit van wetgeving daalt en de bereidheid om antidemocratische maatregelen te accepteren neemt toe.

Het souterrain van Mance Pos t

In haar piepkleine, half verzonken woonhuis annex atelier aan de Amsterdamse Prinsengracht illustreerde Mance Post (1925-2013) meer dan honderd kinderboeken. De dierenverhalen van Toon Tellegen bijvoorbeeld, de Waaidorp-serie van Annie M.G. Schmidt en de Madelief-boeken van Guus Kuijer. Ook werk van An Rutgers van der Loeff, Rita Verschuur en Martha Robinson voorzag ze van een herkenbaar ‘gezicht’.

Grazen boven het kunstgras
Het Nederlandse cultuurbeleid verkeert in de politieke luwte. Daardoor kan iedereen maar wat roepen over het nut en de resultaten van kunstbeleid en subsidies. Getoetst wordt het toch niet. Intussen neemt het draagvlak voor traditionele kunsten almaar af en neemt de belangstelling voor online digitale kunsten almaar toe. Kunst vindt amper aansluiting bij jongeren van diverse komaf. Digitalisering, corona en vergrijzing eisen hun tol, met name bij de podiumkunsten. Het publiek ziet intussen door de bomen het bos niet meer en weet zich geen raad met het enorme aanbod.
Wreed als ijs
In de winter van 1944-45 werden ongeveer 3000 onschuldige burgers gedood tijdens de Slag om de Ardennen. Dat feit werd nauwelijks opgemerkt in een wereldoorlog met miljoenen slachtoffers, van wie meer dan de helft burgers. Op een ogenblik dat het lot van de burgers in oorlogen centraal staat in de media – van Oekraïne tot Jemen en Oost-Congo – brengt Peter Schrijvers het gruwelverhaal van de inwoners van de Ardennen tijdens Hitlers laatste greep naar een overwinning op het westelijk front.
Zee, zout en torpedo’s
Bij de invasie van nazi-Duitsland was het grootste deel van de Nederlandse koopvaardijvloot buitengaats. Onder de Vaarplichtwet waren de bemanningen verplicht te blijven varen. Zo’n vierhonderd Nederlandse koopvaardijschepen gingen naar de kelder door oorlogsgeweld. Vele bemanningsleden vonden daarbij een zeemansgraf. Welke verschrikkingen opvarenden hebben doorstaan tijdens de Tweede Wereldoorlog is lang onderbelicht gebleven, maar Albert Kelder tekende hun aangrijpende herinneringen op.
Hoor, hoor de dijk is dicht
Negentig jaar geleden werd de Zuiderzee afgesloten. Het was de grootste menselijke ingreep op watergebied ooit. De beste Nederlandse filmers waren gegrepen door het dramatische verhaal van de Zuiderzee. Historicus en geograaf Willem van der Ham duikt in de films en verhalen met klemmende vragen als: wat gebeurde er met dat oude land sinds de afsluiting en is er op het nieuwe land een nieuwe maatschappij tot stand gekomen? Het boek bevat circa 50 links naar volledige films uit de collectie van Eye Filmmuseum, Instituut Beeld en Geluid, het Friesfilmarchief en het Flevolands archief.
Fragment: Gerard Rutten, maker van prijswinnende Zuiderzee-films
Oorlog en ongelijkheid
Alle oorlogen in de zestiende en zeventiende eeuw leidden tot economische neergang, behalve de Tachtigjarige Oorlog. Deze leidde juist tot een periode van enorme bloei – zonder Tachtigjarige Oorlog geen Gouden Eeuw. Die grote rijkdom bereikte echter niet iedereen. In de wingewesten overzee werden mensen op grote schaal uitgebuit, en ook binnen de Republiek zelf groeide de ongelijkheid. Katholieken, plattelanders, vissers, de lagere en de middenklasse in de steden: allemaal gingen ze er tijdens de Gouden Eeuw op achteruit.
Fragment: Hoe oorlog de handel overzee stimuleerde
Geschiedenis maken
Als de jonge historicus Michael Young zijn proefschrift over de jeugd van Hitler heeft afgerond, kan zijn doctorstitel hem eigenlijk niet meer ontgaan. Een ontmoeting met Leo Zuckerman – een bejaarde natuurkundige die de Holocaust overleefde en een machine heeft uitgevonden waarmee de geschiedenis aangepast kan worden – verandert de situatie echter. Zouden ze in staat zijn de geboorte van Hitler te verhinderen? Maar wat zou dat voor gevolgen hebben voor het verloop van de geschiedenis? Geschiedenis maken is een bijzonder geestige, prikkelende roman over de vraag wie verantwoordelijk is voor de geschiedschrijving: de mens of de geschiedenis zelf?
Hitlers vader
Een spectaculaire vondst verandert radicaal het beeld dat we tot dusver hadden van Adolf Hitlers vader en zijn familie: een dikke bundel vergeelde brieven van Aloïs Hitler die op zolder weggestopt waren, viel in handen van de historicus Roman Sandgruber. De 31 brieven laten een nieuw licht schijnen op de persoonlijkheid van de man die de jonge Adolf Hitler in belangrijke mate heeft gevormd. Ze geven een inkijk in het dagelijks leven van de familie Hitler, waarover tot nu toe vooral mythen en aannames bestonden.