Ondergedoken als Anne Frank

Filmmaker Marcel Prins en Trouw-journalist Peter Henk Steenhuis lanceerden een jaar geleden een crossmediaal project rondom de verhalen van verschillende Joodse onderduikers. Er verscheen een boek getiteld Andere Achterhuizen met daarin de verhalen van vijftien mensen die de oorlog, in tegenstelling tot het gros van de bewoners van het over de hele wereld bekende Achterhuis, wel overleefden. Een aantal van de verhalen werd in beknopte versie gepubliceerd in dagblad Trouw en daarnaast werd er in samenwerking met het Joods Historisch Museum en de Hollandsche Schouwburg een educatief project ontwikkeld.

Enkele weken geleden werd er een kinderversie van het boek gelanceerd: Ondergedoken als Anne Frank. Naar aanleiding van die nieuwe publicatie stelden we een paar vragen aan Marcel Prins, één van de drijvende krachten achter het project.

Ondergedoken als Anne Frank

Kun je vertellen hoe jij, Marcel van der Drift en Henk Steenhuis op het idee kwamen voor dit crossmediale project?

Uitgangspunt van dit project was de onderduikgeschiedenis van mijn moeder. (Het verhaal De sterren zijn verdwenen in het boek) Ik ben filmer en wilde eigenlijk een documentaire maken over haar verhaal. Toen ik me meer ging verdiepen in de verhalen van ondergedoken Joden viel het me op dat ze allemaal totaal verschillend zijn. Ik wilde graag een project ontwikkelen met de verhalen van Joodse onderduikers als uitgangspunt, een project dat recht zou doen aan deze verhalen maar ook toegankelijk zou zijn voor een breed publiek. Verhalen die stuk voor stuk een eigen documentaire waard zijn. Die documentaires kan ik natuurlijk niet allemaal maken.
In de winter van 2008 deed ik mee aan een workshop. In deze workshop werden film- en programmamakers zoals ik samengebracht met ontwerpers. Ik werd ‘gekoppeld’ aan vormgever Marcel van der Drift, Uiteindelijk ontwikkelden we een website. Een website waar we herinneringen verbeelden en verhalen verzamelen. Marcel van der Drift maakte tekeningen bij de herinneringen die ik uit delen van de interviews monteerde. We hebben gezocht naar een nieuwe manier om die herinneringen invoelbaar en inleefbaar te maken. Toen ik Peter-Henk Steenhuis, schrijver en journalist bij Trouw, over het project vertelde was hij direct enthousiast en stelde voor het project groter te maken en ook een boek te schrijven. Ook het Joods Historisch museum was enthousiast over het plan en samen ontwikkelden we ook een educatief programma dat sinds 1 april in de Hollandsche Schouwburg loopt.

Hoeveel mensen komen er in het boek aan het woord?

Veertien mensen komen in ons boek aan het woord. En op de website die bij het boek hoort 23. De mensen die hun verhaal vertellen zaten op 1 of 42 adressen. Ontvingen warmte of slaag. Zaten in de stad of op het platte land. Waren alleen of met anderen. Hadden wel of geen schuilplaats, Moesten heel veel of helemaal niets betalen. Werden behandeld als gelijken of mishandeld als een slaaf. Zijn verraden of juist niet, maar moesten allemaal onthechten om te overleven. In ieder verhaal dat mij verteld werd hoorde ik over gebeurtenissen die mij niet los laten. Soms zijn deze voorvallen te verbeelden en hebben we dat ook gedaan. Andere keren is dat moeilijker maar konden we het wel opschrijven.

In dit boek worden veertien verhalen verteld van onderduikers die de oorlog overleefden. Hebben jullie overwogen om ook verhalen op te nemen van onderduikers die, bijvoorbeeld doordat ze verraden werden, de oorlog niet overleefden?

Nee dat hebben we niet. Ik wilde heel graag mensen zelf aan het woord horen voor de website. Ik heb wel een aantal verhalen van mensen die verraden zijn maar ondanks dat de oorlog overleefd hebben. (Bloeme Evers-boek en site, Frieda Menco-alleen site)

Vorige maand werd de kinderversie van het boek Andere achterhuizen gepresenteerd. Of, wat moet een kind als het aan jullie ligt geleerd hebben als hij het boek gelezen heeft?

Ik hoop dat kinderen geraakt worden door de verhalen. Empathie vind ik heel belangrijk.
Iedere keer als mij een verhaal werd toevertrouwd dacht ik ‘wat zou ik zelf gedaan hebben’ of ‘niet gedaan hebben’. Hoe zou ik me gevoeld hebben in die of die situatie? Het is onmogelijk om daar een antwoord op te geven. Maar ik hoop dat de manier waarop wij ons project vorm hebben gegeven, het in ieder geval mogelijk maakt, ook voor kinderen, om zich enigszins te identificeren met de vertellers van deze verhalen. Als verhalen invoelbaar worden zie je de verteller niet meer als een ander maar als iemand die je zelf had kunnen zijn. En daarmee hoop ik stiekem dat dit project een beetje helpt, bij het voorkomen van alle vormen van vreemdelingenhaat.

Voor veel kinderen is het fenomeen ‘onderduiken’ waarschijnlijk iets heel abstracts. Is het belangrijk dat kinderen toch weten wat dat is?

De mensen over wie de verhalen gaan hebben zichzelf onzichtbaar moeten maken en moesten hun identiteit ontkennen. Identiteit is weer heel concreet. Je naam, waar kom je vandaan, je familie je vrienden, je godsdienst. Als je stilstaat bij wat dat betekent is onderduiken niet meer zo abstract.

Kun je vertellen wat je uitgangspunten waren bij het maken van die animaties op de bijbehorende website?

We wilden zoveel mogelijk vertellen vanuit het perspectief van toen. Tekeningen laten enerzijds veel aan de verbeelding over, maar hebben ook iets concreets. Verder geeft monteren met de audio heel veel mogelijkheden om heel ‘compact’ te vertellen.