Tien kilometer van het Oostenrijkse Innsbruck verwijderd ligt Oberperfuss, van waaruit men een voorproefje krijgt van de betoverende Alpentoppen die zich tegen de horizon aftekenen. De vele toeristen die er ieder jaar weer van dit uitzicht komen genieten zijn zich meestal niet bewust van het geheim dat dit dorp verbergt.
In februari 1945, toen Oberperfuss nog onder het naziregime zuchtte, speelde zich hier een geheime operatie af die dankzij ‘Hollywood’ een cultstatus heeft verworven. Deze was direct verbonden met de strategische ligging van Tirol, vanwege het dal van de Inn en de Brennerpas. Via de Brennerspoorlijn werden de Duitse troepen die in Noord-Italië vochten namelijk van bevoorrading voorzien. Deze verbinding vormde dan ook een belangrijk doelwit voor de Amerikaanse luchtmacht, die er vanuit Zuid-Italië diverse luchtaanvallen op uitvoerde.
De oorlog was inmiddels in zijn zesde jaar beland en voor het Derde Rijk stond het er aan de fronten beroerd voor. Toen begon het gerucht de ronde te doen dat Hitler de Alpen tot een onneembare vesting aan het ombouwen was. Veel militairen waren er in de voorgaande oorlogsjaren overigens niet in Tirol geweest, aangezien na de Anschluss in 1938 veel volwassen mannen moesten gaan dienen in de Duitse Wehrmacht en daarbij op alle fronten werden ingezet. Aanvankelijk hadden de Tirolers het nationaalsocialistische regime nog een warm hart toegedragen, maar nadat de oorlogskansen gekeerd waren nam deze steun snel af. Voor de Amerikanen was dit echter onbekend en ze hielden er daarom rekening mee dat de oorlog nog wel eens een paar maanden langer zou kunnen duren als Tirol militair veroverd moest worden.
Om zich beter op de hoogte te stellen van de toestand ter plaatse besloot de Amerikaanse inlichtingendienst OSS (Office of Strategic Services, een voorloper van de CIA) daarom tot een geheime operatie achter de vijandelijke linies. Het team van deze Operation Greenup bestond uit Fred Mayer (1921-2016), een joodse student medicijnen die van oorsprong uit Freiburg im Breisgau kwam, en Hans Wijnberg (1922-2011), eveneens een joodse vluchteling die naar de VS was uitgeweken en uit Amsterdam afkomstig was. Beiden waren woonachtig in Brooklyn toen ze door de OSS werden benaderd en bleken zeer gemotiveerd om de strijd aan te gaan met het naziregime waarvan hun achtergebleven familieleden slachtoffer waren.
De OSS had echter nog een derde man nodig, namelijk iemand die goed bekend was met het machtsapparaat van de nazi’s én bovendien uit Tirol afkomstig was. Hiervoor rekruteerde men eind 1944 Franz Weber (1920-2001), een gedeserteerde Wehrmacht-officier uit het dorpje Oberperfuss die kort daarvoor aan het Italiaanse front was overgelopen naar de Amerikanen. Hij was getuige geweest van gruweldaden die in Polen door de Einsatzgruppen waren begaan en wilde daarom graag een bijdrage leveren aan het ten val brengen van de nationaalsocialistische dictatuur. Hij achtte het mogelijk om Mayer en Wijnberg in zijn geboortedorp onder te brengen zonder dat ze gevaar zouden lopen om verraden te worden.
Sterker nog, volgens hem moest het lukken om zijn vroegere medebewoners zo ver te krijgen dat ze het tweetal zouden beschermen en ondersteunen bij hun geheime operatie. Zo daalden in de nacht van 26 februari 1945 drie parachutisten neer boven Oberperfuss.
De aankomst van de drie geheimagenten bleef in het geïsoleerde bergdorp niet lang onopgemerkt, maar geheel volgens Webers verwachting werden ze door de bewoners in een drietal huizen verborgen. Hans Wijnberg werd bij een boer ondergebracht, waar hij op de zolderverdieping zijn zendinstallatie opbouwde. De antenne spande hij over het erf, zodat het net leek alsof het een waslijn betrof. Zo werd Oberperfuss het hoofdkwartier van het geheime commando, van waaruit Franz Weber zich bij de Kommandatur van de Wehrmacht in Innsbruck binnen werkte om daar informatie los te krijgen over de plannen voor een Alpenvesting.
Snel werd hem echter duidelijk dat het hier om een mythe ging. Via de zender zorgde Wijnberg ervoor dat dit geruststellende bericht bij de geallieerden in Italië terecht kwam, waarmee het doel van de operatie bereikt was. Daarna moesten ze wachten tot het zo ver was dat ze zich bij de Amerikaanse opmars zouden kunnen aansluiten. Dat ging twee maanden lang goed, totdat de Gestapo Fred Mayer arresteerde, overigens niet door verraad van de dorpelingen. Mayer werd vervolgens aan een streng verhoor onderworpen, waarbij de Gestapo zich ook van folterpraktijken bediende, maar hij liet niets los over de geheime operatie, noch over de locaties van Wijnberg en Weber. Die werden ondertussen door de bewoners in een naburig dorp aan een nieuw onderkomen geholpen.
Trailer van Inglourious Basterds:
De speelfilm ‘Inglourious Basterds’ is losjes geïnspireerd op de gebeurtenissen rond ‘Operation Greenup’.
Speelfilm
Fred Mayer werd eind april 1945 vrijgelaten, aangezien de Gestapo in verband met toekomstige oorlogsprocessen geen doodvonnis wilde voltrekken, hetgeen doorgaans het lot van gevangen genomen geheimagenten was. Mayer greep zijn herkregen vrijheid direct aan om zich op te werpen als onderhandelaar voor een vreedzame overgave van Innsbruck. Het is aan zijn doorzettingsvermogen te danken dat de Wehrmacht capituleerde zonder dat daarbij een druppel bloed vergoten werd. Daarmee was Operation Greenup uniek in zijn soort, omdat veel andere vergelijkbare acties achter de vijandelijke linies tijdens de Tweede Wereldoorlog mislukten, waarna de agenten werden opgepakt en omgebracht.
Hans Wijnberg, die samen met zijn broer Louis als enigen van de familie de oorlog overleefde, verliet in 1946 het leger om Scheikunde te studeren en doorliep daarna een academische carrière in de Verenigde Staten. In 1960 keerde hij terug naar Nederland om hoogleraar te worden aan de Universiteit van Groningen, waar hij onder andere het promotieonderzoek begeleidde van Ben Feringa, Nobelprijswinnaar voor de Scheikunde in 2016. De auteur van dit artikel volgde in de jaren negentig bij hem college, maar ontdekte pas veel later het heldhaftige oorlogsverleden van deze getalenteerde en aimabele man.
