De Waalsdorpervlakte: een beladen herdenkingsplaats

De Waalsdorpervlakte in Wassenaar is op 4 mei een van de meest indrukwekkende herdenkingsplaatsen van Nederland. Tijdens de Tweede Wereldoorlog executeerden de nazi’s hier zeker tweehonderdvijftig verzetsmensen. Vandaag de dag vindt op deze plek jaarlijks een Dodenherdenking plaats, in stilte en met het luiden van de Bourdonklok.

Ieder jaar op 4 mei wordt er door het Erepeloton Waalsdorp een herdenking gehouden op de Waalsdorpervlakte in de duinen van Den Haag en Wassenaar. Er is een Stille Tocht langs het monument, er worden bloemen en kransen gelegd en de Bourdonklok luidt.

Fusilladeplaats

Oorspronkelijk deed de Waalsdorpervlakte dienst als militair oefenterrein. De Duitsers gebruikten de vlakte in het duingebied Meijendel tijdens de Tweede Wereldoorlog als fusilladeplaats. Er werden onder meer verzetsstrijders om het leven gebracht die eerder in een nabijgelegen gevangenis, het zogenaamde Oranjehotel, gevangen hebben gezeten. Hoeveel personen er gedurende de oorlogsjaren precies zijn geëxecuteerd is niet bekend. Geschat wordt dat dit er tussen de 250 en 280 zijn, waaronder vooral veel verzetsstrijders. Het merendeel kwam uit het Oranjehotel.

Verschillende keren werden er meerdere personen tegelijk ter dood gebracht, als represaille voor acties van het verzet. Een van de bekendste massa-executies vond plaats op 8 maart 1945. Vanwege een aanslag op SS-leider Hanns Albin Rauter werden op de Waalsdorpervlakte toen 28 mannen, waarvan 27 verzetsstrijders, gefusilleerd.

Na de oorlog werden op de vlakte belangrijke collaborateurs – waaronder Anton Mussert, Hanns Albin Rauter, Anton van der Waals en Max Blokzijl – ter dood gebracht.

Monument

Op 3 mei 1946 richtten een aantal oud-verzetsleden op de Waalsdorpervlakte vier houten fusilladekruisen op, ter herinnering aan de verzetsleden die tijdens de oorlog in het gebied om het leven werden gebracht. Een dag later werd er voor het eerst een dodenherdenking gehouden. Een stille tocht voorafgaand aan de herdenking vertrok vanaf het Oranjehotel. Aan deze eerste dodenherdenking namen al ongeveer 30.000 mensen deel. De herdenking was ook op de radio te volgen.

Eind jaren veertig werd het monument uitgebreid. Er kwam een betonnen muurtje met daarop de tekst:

Hier brachten vele landgenoten het offer van hun leven voor uw vrijheid. Betreed deze plaats met gepaste eerbied.

In 1959 werd vervolgens nog een klokkenstoel met Bourdonklok geplaatst. Bij de overdracht van de klok zei burgemeester Kolfschoten van Den Haag:

De Waalsdorpervlakte heeft met deze klok een stem gekregen die in haar bronzen klank over stad en landschap kan vermanen en aansporen, van geslacht tot geslacht, dat de vrijheid een broos en bedreigd bezit kan zijn, dat offers eist tot in de dood.

Op de voorzijde van de klok is een tekst te lezen van de Leidse hoogleraar Rudolph Cleveringa, die in 1940 felle kritiek uitte op het ontslag van zijn Joodse collega’s en daarmee symbool werd van academisch verzet tegen de nazi’s. De tekst van zijn hand die op de klok is aangebracht luidt als volgt: “Ik luid tot roem en volging van die hun leven gaven tot wering van onrecht, tot winning der vrijheid en tot wàring en verheffing van al Neerlands geestelijk goed.”

Tijdens de jaarlijkse herdenking op 4 mei luidt de klok vanaf half acht. Duizenden belangstellenden trekken vervolgens langs het monument. De klok blijft luiden tot de laatste belangstellende langs het monument is gelopen. Tijdens deze herdenking staat er een erewacht van zes man in tenue van de Binnenlandse Strijdkrachten. De NOS zond de indrukwekkende herdenking op de Waalsdorpervlakte tot en met 1986 uit. Sinds 1995 is de herdenking te zien bij RTL.