Er is ernstige twijfel ontstaan over de heersende opvatting dat de oudst bewaarde kaart van het Afrikaanse continent gemaakt is door Portugese ontdekkingsreizigers in de vijftiende eeuw. Uit onderzoek aan de Universiteit Utrecht blijkt dat hun kennis en methodes ontoereikend waren. Wie de kaarten wél heeft gemaakt, is een raadsel. Een raadsel waar eerder onderzoek ook al op stuitte.
Ontdekkingsreizigers
Het is de vijftiende eeuw, de tijd van de grote ontdekkingen. Portugese ontdekkingsreizigers bevaren de zeeën rondom het Afrikaanse continent en houden hun koers nauwkeurig bij met de voor die tijd gangbare navigatietechnieken. Bij thuiskomst maken cartografen op basis van de metingen de Cantino-planisfeer: de oudste wereldkaart waarop het Afrikaanse continent realistisch staat afgebeeld.
Dat de Cantino-planisfeer op deze manier tot stand is gekomen, is de heersende opvatting. Echter, het onderzoek van de wetenschapper Roel Nicolai, laat zien dat het zeer onwaarschijnlijk is dat het zo is gegaan. Met wiskundige analyse toont hij aan dat de vorm van Afrika op de oude wereldkaart onverenigbaar is met de principes van Portugese navigatie en cartografie. Hun methoden leveren voorspelbare vervormingen op die niet in de kaart terug te vinden zijn.
Mozaïek
De Cantino-planisfeer bestaat daarentegen hoogstwaarschijnlijk uit regionale deelkaarten die de Portugezen tot een mozaïek hebben samengevoegd, zo laat het onderzoek zien. De afzonderlijke kaarten delen allemaal dezelfde kaartprojectie, wat erop duidt dat de makers op de juiste wijze rekening hielden met de bolvorm van de aarde, iets wat eveneens onverenigbaar is met de aanpak van de Portugezen: hoewel zij zich terdege realiseerden dat de aarde rond was, hielden ze daar in hun navigatie en cartografie geen rekening mee.
Verloren traditie
Wie deze nauwkeurige deelkaarten dan wél hebben gemaakt, is een raadsel dat doet denken aan het promotieonderzoek van Nicolai in 2014. De onderzoeker toonde destijds aan dat zeekaarten van de Middellandse en Zwarte Zee een andere oorsprong hebben dan gedacht. Ook in dit onderzoek bleek dat middeleeuwse cartografen de kaarten niet gemaakt kunnen hebben door gebrek aan kennis en geschikte methodes en dat ze afkomstig zijn uit een traditie die verloren is gegaan.
Speculeren over de cultuur waartoe de mysterieuze cartografische traditie behoort, wil en kan Nicolai niet. “In dit onderzoek heb ik de hypothese getoetst dat de Portugezen Afrika hebben opgemeten en daarna gekarteerd. Dit leidde tot verwerping van deze hypothese”, aldus de onderzoeker.
“Dat staat los van de vraag wie dat dán hebben gedaan. Het is natuurlijk wel een intrigerende vraag en het zou mooi zijn als een multidisciplinair team van onderzoekers hier verder mee aan de slag gaat.”
Publicatie: The Mapping of Africa on the Nautical Charts of the Age of Discovery
