‘Parthenon op Acropolis heeft waarschijnlijk verkeerde naam’

Het wereldberoemde Parthenon op de Acropolis in Athene heeft waarschijnlijk een verkeerde naam. Dat concludeert klassiek archeoloog Janric van Rookhuijzen na bestudering van historische bronnen.

De reusachtige Griekse tempel van de godin Athena op de Acropolis staat al tijden bekend als het Parthenon (Grieks voor ‘maagdenhuis’). Het was echter onduidelijk waar die naam vandaan komt. Volgens het nieuwe onderzoek van Van Rookhuijzen berust de naam op een verkeerde aanname:

“De oude Grieken zelf noemden de tempel oorspronkelijk het Hekatompedon (‘tempel van 100 voet’). Die naam laat zien dat zij dit zeer bijzondere gebouw net zo indrukwekkend vonden als wij nu.”

De naam Hekatompedon komt voor in 2500 jaar-oude inventarissen als de kamer waarin de gouden bezittingen van de godin Athena en haar elf meter hoge gouden standbeeld werden bewaard. In diezelfde inventarissen komt de naam Parthenon wel voor als een andere schatkamer met andere, zeer oude giften aan de godin, waaronder meubels, Perzische zwaarden en muziekinstrumenten. Archeologen zijn er altijd vanuit gegaan dat de Parthenon-schatkamer ergens in de grote tempel te vinden was. Na bestudering van oude oude teksten en archeologisch onderzoek stelt Van Rookhuijzen echter dat die stelling onhoudbaar is. De kamer met de heiligste en oudste schatten was volgens de aan de Universiteit Utrecht verbonden historicus onderdeel van een kleinere en oudere tempel op de Acropolis, die bekend staat als het Erechtheion. Welk doel de kleine tempel precies diende was altijd een mysterie. Van Rookhuijzen stelt dat hier een oeroude cultus van Athena plaatsvond:

“De tempel wordt beschreven in een Romeinse reisgids. Daarin worden een aantal schatten genoemd waarop men nooit zoveel acht heeft geslagen. Maar die bijzondere voorwerpen kennen we alleen uit de Parthenon-inventarissen. De link was nog nooit gelegd, omdat men altijd dacht dat de Parthenon-kamer in de grote tempel zat. Maar het kan niet anders: het Parthenon was een gedeelte van de kleine tempel.”

Ook de kleine tempel heeft volgens hem eeuwenlang een verkeerde naam gedragen. Het gebouw is wereldberoemd om de standbeelden van maagden die het dak dragen (kariatiden). “Ontzettend logisch dat de oude Grieken een deel van deze tempel Parthenon, oftewel ‘maagdenhuis’ noemden”, aldus Van Rookhuijzen.

‘Kleine aardverschuiving’

Emeritus hoogleraar antieke cultuur Josine Blok van de Universiteit Utrecht over de bevindingen:

“Voor de wetenschap betekent het inzicht van Van Rookhuijzen een kleine aardverschuiving. Niet alleen moeten de namen, die al zo’n twee eeuwen voor deze gebouwen worden gebruikt, worden aangepast, het beeld van de cultus van de godin Athena en van de hele Acropolis verandert. De Acropolis was het sacrale hart van Athene, maar had ook een grote politieke betekenis. Daarom zal de nieuwe identiteit van de centrale gebouwen allerlei, nog onbekende effecten hebben op onze historische kennis van deze burgerstaat.”

Archeoloog en kenner van het oude Griekenland Gert Jan van Wijngaarden (Universiteit van Amsterdam) laat in een reactie tegenover de Volkskrant weten de teksten van Van Rookhuijzen ‛deugdelijk’ te vinden. Diens stelling noemt hij ‛interessant en gedurfd’. Volgens de archeoloog is echter niet alle beschikbare archeologische informatie in het artikel meegenomen.

“Bijvoorbeeld over de precieze ligging van een oudere tempel, die ook onderdeel is van de hele puzzel. Om helemaal overtuigd te raken, zou ik willen dat die informatie ook werd meegenomen.”

De studie van Janric van Rookhuijzen verschijnt vanaf deze week in de januarinummers van het American Journal of Archaeology en de Nederlandse editie van National Geographic Magazine.

Overzicht van boeken over de Oude Grieken & Oud Griekenland