Populisme – betekenis & kenmerken

De term populisme wordt veel gebruikt in de politiek. Wat is de betekenis van ‘populisme’? Welke kenmerken heeft deze politieke stroming? En hoe oud is het populisme ongeveer?

Betekenis en kenmerken van populisme

Populisme is ontleend aan het Latijn, waarbij populus (‘volk’) als begrip centraal staat. Populisme kan gedefinieerd worden als…

…een politiek stroming van een of meerdere partijen die beweert ‘namens het volk’ te spreken en zeg afzet tegen de heersende elite.

Het begrip is via Frankrijk, tussen 1930 en 1935, in de Nederlandse taal beland. Het waren de Franse Les Populistes – een groep schrijvers, hoewel apolitiek – die in augustus 1930 een populistisch manifest schreven en dat in de openbaarheid brachten.

De populistische leider van een groepering die als zodanig betiteld kan worden, heeft vaak veel charisma en zoekt in zijn/haar optreden doelbewust de connectie met het gewone volk, het ‘klootjesvolk‘. Vaak door populair taalgebruik toe te passen en een demagogische verteltrant te gebruiken. Een populist is sterk in het gebruiken van alledaagse taal, kan complexe zaken begrijpelijk vereenvoudigen en komt de gewone man en vrouw tegemoet in zijn/haar politieke programma.

Iemand die een populist wordt genoemd, wordt vaak negatief afgezet door andere partijen of in de media. Populisme is in dit verband een begrip dat erop duidt dat een politicus appelleert aan de emoties van de massa en hen voorliegt. Een populistische stijl van politiek voeren kenmerkt zich dan aan populair taalgebruik dat bij veel mensen aanslaat, bijvoorbeeld door straattaal te gebruiken of in te haken op zwart/wit-denken en vooroordelen die onder de bevolking leven.

Korte geschiedenis

Het verschijnsel populisme kwam al voor in de Oudheid, in de politiek van de Romeinse Tijd. Gedurende de tweede en eerste eeuw v.Chr. bestond er in de Romeinse Senaat een groepering, de populares, die opkwamen voor de lagere klassen (de plebejers) en de uitbuiting van de gewone man wilde stoppen. De populares waren eigenlijk voorlopers van de populisten zoals we die nu kennen. Ze werden zoveel mogelijk tegengewerkt door de optimates ofwel patriciërs, de toen heersende elite. Julius Caesar (44-100 v.Chr.) stond ook bekend als een populist.

In Nederland geldt de Plattelandersbond, opgericht in 1917, als een van de vroegste voorbeelden van populistische bewegingen. Andere voorbeelden zijn de apolitieke kunstbeweging ‘De groep der Populisten’ (1935, met Nico Eekman, Jan Strube en Louis Schrikkel die voor het gewone volk begrijpelijke kunst wilden maken), de Boerenpartij van de befaamde Boer Koekoek in de jaren 1960, de Centrum Democraten onder Hans Janmaat in de jaren 1980, Leefbaar Nederland (1999) en de Lijst Pim Fortuyn (LP, 2002) en de Partij voor de Vrijheid (PVV, 2006) van Geert Wilders.

Internationaal zijn er ook tal van politici die wel als populistisch worden bestempeld. Denk aan de Latijns-Amerikaanse leider Hugo Chavez of de Amerikaanse president Donald Trump. Maar veel eerder bestond er al de Populist Movement in de Verenigde Staten (jaren 1880 en 1890), resulterend in de People’s Party in 1892.

Boek: Identiteit – Francis Fukuyama

Bronnen ▼