Predestinatie (voorbeschikking) – Betekenis en herkomst

Het begrip predestinatie is afkomstig uit de theologie en betekent ‘voorbeschikking’. De term is in de Nederlandse protestantse kerken vooral bekend geworden door de theologie van de invloedrijke reformator Johannes Calvijn (1509-1564). Wat is predestinatie precies?

Predestinatie: betekenis

Het begrip houdt theologisch méér in dan de uitverkiezing, waarbij mensen van tevoren door een goddelijk besluit zijn uitgekozen om naar een hemel of hel te gaan. De leer van de predestinatie is breder: het gaat hierbij om Gods besluit tot de schepping van mens en aarde en het onderhoud van die schepping; de bestemming van ieder mens – al dan niet uitverkoren – hoort ook bij deze leer.

Herkomst van de leer van de predestinatie

Over de herkomst van de leer van de predestinatie bestaan meerdere misverstanden. De twee belangrijkste zijn dat deze leer door Johannes Calvijn geïntroduceerd zou zijn en dat de leer hét centrale focuspunt was in Calvijn theologie.

Centraal in Calvijns theologie stond zeker niet de uitverkiezingsleer. Dat is een misverstand dat nog steeds de ronde doet. Calvijn leerde deze theorie wel, maar bovenaan stond de eer van God en het heil van de mens. De leer van de uitverkiezing komen we al tegen bij de kerkvaders uit de vroegchristelijke kerk, van wie Augustinus van Hippo (354-430) een uitgewerkte predestinatieleer ontwikkelde. Calvijn bouwde wat dit betreft voort op een eeuwenlange theologische traditie. Mensen konden volgens Calvijn ook zekerheid krijgen over hun behoud, iets wat in de geloofsleer van bijvoorbeeld de ‘Oudvaders’ die in de Nadere Reformatie (ca.1600-1800) populair waren, een problematischer kwestie was.

Discussie over predestinatie

In de geschiedenis van de christelijke kerk, met name onder protestanten, is veel gediscussieerd over het thema predestinatie. Centraal in de debatten stonden enkele ingewikkelde vragen. Bijvoorbeeld over determinisme: is alles wat er gebeurt van tevoren onveranderlijk en noodzakelijk vastgelegd door God? Hoe zit het in dat verband met de menselijke wil? Is er sprake van een dubbele predestinatie, dat wil zeggen: heeft God ook al voor eeuwig bepaald wie er niet gaan geloven en dus in de hel belanden?

Over dit soort vragen ontstond in de Nederlandse Republiek begin zeventiende eeuw een felle discussie tussen de theologen Arminius en Gomarus. Hun debat over de voorbeschikking veroorzaakte in 1619 op de Synode van Dordrecht een breuk tussen gereformeerden en remonstranten.

Lees ook: Reformatie – kerkhervorming in de zestiende eeuw
Boek: De Reformatie – Hen Slechte

Bronnen ▼