Realisme (kunststroming) – Betekenis en kenmerken

Onder het begrip realisme, afkomstig uit de beeldende kunsten, wordt een specifieke manier van levensecht schilderen bedoeld, die als kunststroming officieel midden negentiende eeuw is ontstaan. Maar de stijl van het realisme was ook typerend tijdens de zeventiende eeuw, bij schilders van de Hollandse School.

De betekenis van realisme

De term realisme kan als volgt getypeerd worden:

Een kunstvorm of manier van afbeelden die een natuurgetrouwe weergave / afspiegeling vormt van de werkelijkheid, met oog voor details. – Y. Bouw e.a. (red.), Feniks Geschiedeniswerkplaats handboek bovenbouw VWO (Amersfoort: ThiemeMeulenhoff, 2019) p.134

Voorbeelden van het realisme uit de zeventiende eeuw

Het realisme was dominant in de Gouden Eeuw in de Republiek, toen de zogenoemde Hollandse School realistische schilderijen maakte. Bekende schilders uit de traditie van de Hollandse School waren onder meer Rembrandt van Rijn, Johannes Vermeer, Albert Cuyp, Jan Steen (de man van leven in de brouwerij en het huishouden) en Gerard van Honthorst.

Schilderijen uit de zeventiende eeuw waarin het realisme duidelijk terugkomt, tonen qua thematiek met name landschappen, groepsportretten, stillevens en historiestukken. Het realisme portretteerde gewone mensen en niet alleen de aristocratie.

Realisme in de kunst in de negentiende eeuw

De zeventiende-eeuwse Hollandse School was niet de enige kunststroming die het realisme beoefende. In de tweede helft van de negentiende eeuw, onder invloed van de Industriële Revolutie en het daarop reagerende marxisme, was het realisme ook dominant, beginnend in Frankrijk. Feitelijk is het realisme naar deze kunstperiode genoemd en niet naar de zeventiende-eeuwse Hollandse variant. In het negentiende-eeuwse realisme werden mensen uit de arme sociale onderklasse realistisch getekend met oog voor hun armoedige leefomstandigheden. Als startpunt van dit moderne realisme wordt vaak het grote schilderij ‘Het atelier van de schilder’ (L’Atelier du peintre) (1853-1855) van de Franse kunstschilder Gustave Courbet (1819-1877) aangewezen.

De kunst van de Romantiek uit diezelfde periode, de negentiende eeuw, geldt niet als realisme omdat de werkelijkheid daarin geïdealiseerd werd weergegeven. Hetzelfde geldt voor de kunst uit de tijd van de Renaissance, waarin ook – gebaseerd op Griekse stijlen – een geïdealiseerde kunstvorm de boventoon voerde.

Bekende voorbeelden van het renaissance-idealisme zijn het historiestuk ‘De verdrijving van Adam en Eva uit de Hof van Eden’ (1426-1428) van de schilder Masaccio (1401-1428) en ‘De weg naar het paradijs’ (1450) van schilder Dirk Bouts.

Bronnen ▼