Rodrigo de Jerez, de eerste roker van Europa

De Spanjaard Rodrigo de Jerez staat bekend als de eerste Europeaan die tabak rookte. Een ’tevreden roker’ kan hij echter niet zijn geweest. De kerk was niet blij met zijn duivelse activiteit en pakte hem op. Jarenlang zat de eerste roker van Europa hierna opgesloten in de gevangenis.

Heel veel is er over Rodrigo de Jerez niet bekend. Wel is duidelijk dat de zeeman in 1492 deelnam aan de eerste reis over de Atlantische Oceaan van Columbus. Aangekomen bij Guanahaní, het eerste eiland in Amerika waar Columbus op 12 oktober 1492 voet aan wal zet, krijgen de Europeanen voor het eerst tabak onder ogen. Enkele inboorlingen doen de bezoekers wat gedroogde bladeren cadeau, maar wat men er mee moet is niet duidelijk.

Enkele weken later ziet Rodrigo de Jerez wat de bedoeling is. Tijdens een bezoek aan Cuba, de Europeanen hopen hier de keizer van China te vinden, zien ze een paar inboorlingen die rollen maken van palm- en maïsbladeren en daar tabak in stoppen. Een uiteinde van de rol wordt vervolgens aangestoken waarna de inboorlingen aan het roken slaan.

Rodrigo de Jerez is kennelijk gefascineerd. Hij neemt de gewoonte van de inboorlingen over en wordt zo de eerste Europese roker (volgens de meeste geschiedenisboeken dan). De Spaanse Inquisitie is niet gecharmeerd. Volgens de leden van dit kerkelijk instituut komt roken van de duivel. Alleen satan zou in staat zijn mensen de kracht te geven om rook uit te ademen. De ‘bezeten’ Rodrigo de Jerez belandt zo in de cel. Pas zeven jaar later komt hij vrij.

De inquisitie kan echter niet voorkomen dat steeds meer mensen zo nu en dan een rokertje opsteken. De katholieken geven de strijd echter niet op. In 1590 besluit paus Urbanus VII zelfs een officieel rookverbod af te kondigen. Mensen die in of om de kerk nog tabak consumeren lopen vanaf dat moment de kans geëxcommuniceerd te worden. Heel veel tijd om te kijken of zijn verbod nageleefd wordt, krijgt de paus overigens niet. Urbanus VII overlijdt op 15 september 1590 aan malaria. Hij was slechts twaalf dagen paus.

In de eeuwen na de ontdekking van Amerika verspreidt het roken zich als een ´lopend vuurtje´ over Europa. Niet overal wordt het roken direct veroordeeld. Verschillende Franse geneeskundigen prijzen de vermeende geneeskrachtige werking van tabak en de Franse ambassadeur in Portugal, Jean Nicot de Villemain (de man naar wie nicotine en de beroemde tabaksplant nicotania zijn vernoemd), is ook onder de indruk. Hij spreekt zelfs van een wondermiddel en introduceert snuiftabak aan het Franse hof. Koningin-moeder Catharina de’Medici vindt het geweldig.

Schadelijk

Al snel wordt duidelijk dat roken ook de gezondheid kan schaden. Tussen 1630 en 1640 is roken in Rusland, China en Turkije daarom een misdrijf. Wie betrapt wordt loopt zelfs het risico geëxecuteerd te worden.

In de eeuwen hierna blijft roken de gemoederen bezighouden. Legio wetenschappers duiken het laboratorium in om aan te tonen dat roken wel (of juist niet) schadelijk is voor de gezondheid. In 1929 weet de Duitse arts Fritz Lickint als eerste een statistisch verband te leggen tussen roken en kanker. Andere Duitse artsen vinden niet lang hierna een verband tussen tabak en kanker in de mond, lippen, keel en slokdarm. Dit nieuws wordt echter pas vele jaren later naar buiten gebracht en in de tussentijd blijven veel mensen, tot vreugde van de tabaksindustrie, rustig verder roken.

In 1964 weet opnieuw een wetenschapper aan te tonen dat er een verband is tussen roken en kanker. Dat dit onderzoek wereldnieuws wordt heeft vermoedelijk alles te maken met het feit dat de onderzoeker, de Amerikaanse patholoog Oscar Auerbach, beagles voor zijn test gebruikte. De patholoog leert 86 van deze honden om te roken. Twaalf van hen krijgen kanker. Volgens de wetenschapper is hiermee voor het eerst aangetoond dat grote dieren een tumor kunnen ontwikkelen door het inhaleren van sigarettenrook.

De tabaksindustrie is echter niet overtuigd. Die vindt de conclusie dat de tumoren ontwikkeld zijn door de rook veel te ver gaan. Volgens de industrie kunnen de dieren ook ziek zijn geworden door stressvolle omstandigheden in het laboratorium.

Na de oorlog wordt er vrijwel doorlopend onderzoek gedaan naar de schadelijk gevolgen van roken. Vanaf halverwege de jaren zeventig raken steeds meer mensen ervan doordrongen dat roken inderdaad slecht was voor de gezondheid. Er komen reclameverboden en in Nederland en België mag tabak tegenwoordig niet meer verkocht worden aan personen onder de zestien jaar. Verder heeft iedere werknemer bij wet recht op een rookvrije werkplek.