Op 13 december 2016 zou de Siciliaanse Rosalia Lombardo 98 jaar geworden zijn. Nu ligt ze, al 96 jaar lang, opgebaard en tentoongesteld in de catacomben van de Kapucijnen te Palermo.
In 2009 ontrafelde de Italiaanse antropoloog Dario Piombino-Mascali het geheim van het balsemproces dat Salassia bij zijn dood in 1933 had meegenomen in zijn graf. Op basis van geschriften die Salassia had nagelaten en die in het bezit waren gebleven van zijn nabestaanden, achterhaalde Dario de samenstelling van het product waarmee Salassia Mario’s dochter 89 jaar daarvoor had ingespoten. Voornamelijk bacteriedodende en schimmelremmende chemicaliën, zoals formaline, acetylzuur, alcohol, zinkacetaat en glycerine, bleken verantwoordelijk te zijn voor de ongewoon goede conservering van Rosalia’s lichaam.
Het doodsmysterie
In zekere zin kan de vraag van Mario Lombardo om zijn dochter te laten mummificeren, als luguber worden beschouwd. In 1920, echter, was het “bewaren” of “tentoonstellen” van doden niet heel ongewoon. De hele cultuur uit die periode werd nog gekenmerkt door de nasleep van de Romantiek. Opzichtige grafmonumenten, vaak versierd met engelachtige wezens of tijdloze afbeeldingen van overledenen, sierden menig begraafplaats in West-Europa.
In de kunsten hadden met name de prerafaëlieten tijdens de tweede helft van de negentiende eeuw een fascinatie ontwikkeld voor het mystieke en de daarbij horende dood. In tegenstelling tot de afschrikwekkende memento mori-sculpturen uit de late Middeleeuwen, beeldden de prerafaëlieten de ‘schone dood’ uit. De serene, mysterieuze gezichtsuitdrukking van de dode, die vaak omringd door bloemen en planten werd afgebeeld, komt ook op de hedendaagse kijker bevreemdend over.
In de literatuur speelde de gothic novel sinds het einde van de achttiende eeuw een rol in de belangstelling voor het occulte. De populariteit van auteurs zoals Edgar Allen Poe, of van verhalen zoals Mary Shelley’s Frankenstein (1818), getuigen van een door het brede publiek gedeelde interesse voor ‘griezelverhalen’. Het mag dan ook niet verwonderlijk genoemd worden dat het spiritisme in de negentiende eeuw een ware boom beleefde. Waarzeggers, paragnosten en andere zieners, surften mee op de golven van deze fixatie op de dood en het hiernamaals.
Foto’s van overledenen
Op ons, eentwintigste-eeuwse mensen, komt dit gebruik als voyeuristisch en ronduit griezelig over. Weinig vertrouwd met een eeuwenlange menselijke realiteit zoals kindersterfte, valt het ons zwaar om begrip op te brengen voor het ogenschijnlijk gratuit fotograferen van overledenen. Voor mensen uit de negentiende eeuw was een foto van een dierbare overledene vaak het enige concrete aandenken dat ze hadden.
Nabeschouwing
Omdat Rosalia’s lichaam tekenen van ontbinding begon te vertonen (voornamelijk verkleuring), werd het enkele jaren terug naar een drogere ruimte in de catacomben verhuisd. Rosalia ligt tegenwoordig in een hermetisch gesloten glazen kist.
Boek: Geschiedenis van de dood – Rituelen
Boek: Mummies – Overleven na de dood
