De beroemde schouwburg van Van Campen was de eerste permanente stadsschouwburg van Amsterdam. Het theatergebouw aan de Keizersgracht in Amsterdam dankte zijn naam aan de man die het bouwwerk ontwierp: de jonge architect Jacob van Campen. De classicistische schouwburg speelde een belangrijke rol in de bloei van het Nederlandse toneel tijdens de Gouden Eeuw en trok een breed publiek met stukken van schrijvers zoals Joost van den Vondel en Jan Zoet. Ook werden er geregeld concerten opgevoerd.
Op 3 januari 1638 werd de schouwburg Van Campen officieel geopend met een opvoering van het toneelstuk Gijsbrecht van Aemstel van Joost van den Vondel, die speciaal voor deze gelegenheid het Nederlandse woord ‘schouwburg’ introduceerde. Zijn theaterstuk ging tijdens de opening première.
Theaterontwerper Jacob van Campen werd later vooral bekend als de architect van het Paleis op de Dam. Voor het ontwerp van het theater in Amsterdam liet hij zich onder meer inspireren door het Teatro Olimpico in Vicenza. Eigenlijk was het de bedoeling dat de schouwburg al op 26 december 1637 zou worden geopend, maar omdat de kerkenraad protesteerde tegen enkele ‘roomse passages’ in het op te voeren toneelstuk, werd de opening enkele dagen uitgesteld. Bezoekers kregen begin januari vervolgens een licht gecensureerde versie voorgeschoteld van het toneelstuk dat Vondel speciaal voor de opening had geschreven.
Belegering Amsterdam
Gijsbrecht van Aemstel is mede geïnspireerd door P.C. Hoofts grote Nederlandse drama Geeraerdt van Velsen, en speelt rond 1300. Het stuk draait om de belegering van Amsterdam door mensen uit omliggende dorpen, verenigd in de Kennemers en Waterlanders. De belegering vindt plaats omdat ene Gijsbrecht betrokken zou zijn geweest bij de ontvoering en doodslag van graaf Floris V in 1296. De vijandelijke soldaten zijn hier woedend over. Na enige tijd lijkt het er echter op dat ze zich terugtrekken, maar dankzij een list duiken ze plotseling weer op.
Amsterdam wordt uiteindelijk geplunderd en platgebrand. Gijsbrecht ziet zich gedwongen samen met zijn vrouw Badeloch te vluchten. In Pruisen sticht hij vervolgens een Nieuw Holland. De opvoering van het toneelstuk Gijsbrecht van Aemstel was eeuwenlang een traditie, eerst als kerstspel en later als vast onderdeel van de nieuwjaarsviering. Maar liefst driehonderd jaar werd het stuk jaarlijks opgevoerd en kende vrijwel iedere Amsterdammer het stuk, tot…
….deze traditie sneuvelde in de golf van theatervernieuwingen van de jaren 1960. Internationaal Theater Amsterdam
De Amsterdamse kerkenraad fronste overigens wel vaker de wenkbrauwen bij opvoeringen van stukken van Joost van den Vondel in de schouwburg van Van Campen. Ook nadat in 1654 diens toneelstuk Lucifer (over de opstand van de engel Lucifer tegen God) in première was gegaan, ontstond bijvoorbeeld grote commotie. Na een tweede voorstelling besloot het stadsbestuur op aandringen van de kerkenraad verdere opvoeringen van dit treurspel zelfs te verbieden.
Einde van de schouwburg
De schouwburg van Van Campen bestaat vandaag de dag niet meer. Het theater, dat op dat moment al flink was uitgebreid, brandde in 1772 af nadat tijdens een voorstelling een gordijn vlam had gevat. In de periode hiervoor had men het aantal brandende kaarsen flink verhoogd om zo meer licht op het toneel te krijgen. Achttien bezoekers stierven tijdens de brand en ook een brandweerman kwam om het leven.
Alleen de Schouwburgpoort bleef behouden. Tegenwoordig biedt deze toegang tot het boetiekhotel The Dylan (Keizersgracht 384).
