Sleutelproef en draaiproef – Is het een heks of niet?

In de tijd van de heksenvervolgingen (1450-1750) waren er verschillende manieren waarop men probeerde te achterhalen of iemand een heks was of niet. Een van die methodes was de zogenoemde sleutelproef. Volgens het volksgeloof zou een in de Bijbel gelegde sleutel gaan draaien, wanneer de naam van de heks hardop uitgesproken werd.

Als een familie getroffen werd door onheil, werd soms een heksenjager ingeschakeld. Die kon onder meer gebruik maken van een geprepareerde Bijbel. In het boek werd een kruissleutel gelegd bij I Johannes 1:1, waar staat:

“Het Woord des levens geopenbaard in het vlees.”

Manipulatie

Hierna werd het boek stevig dichtgebonden. De heksenjager stak vervolgens zijn of haar vinger in het oog van de sleutel. Als de naam van de heks genoemd werd of deze kwam de kamer binnenlopen, dan zou de sleutel gaan draaien. Gebeurde dit inderdaad dan was er, volgens de heksenjagers die de uitkomst natuurlijk vrij eenvoudig konden manipuleren, bewijs geleverd dat de verdachte een heks was. Die persoon zou zich schuldig hebben gemaakt aan duivelse praktijken en toverij.

De sleutelproef voor het ontdekken van heksen werd onder meer gebruikt in Tolbert, Ede, Sliedrecht, in Friesland en in Het Gooi. In 1926 (!) werd de proef nog in Sliedrecht gebruikt. De ouders van een meisje dat aan vetzucht leed, meenden toen dat hun dochter was betoverd door de buurvrouw. Soms werd de sleutelproef ook gebruikt om te achterhalen of een persoon nog in leven was of om overspel te ontdekken. En in de Tweede Wereldoorlog gebruikten sommige gelovigen de proef nog om erachter te komen of de oorlog nog lang zou duren.

Lees ook: Een geschiedenis van de heksenvervolgingen
…en: Entgen Luyten, het laatste Nederlandse slachtoffer van de heksenvervolgingen
…en: De heksenwaag van Oudewater (en het ‘Certificaet van Weginghe’)
Boek: De heksen en de buren – Heksenprocessen in de Lage Landen 1598-1652

Bronnen ▼