Wij hebben onze Bevrijdingsdag alweer achter de rug, maar in Rusland wordt de “Dag van de Overwinning”, het einde van de Grote Vaderlandse Oorlog, pas op 9 mei gevierd, net als vroeger in de Sovjet-Unie.
De laatste jaren loopt de spanning tussen Rusland en het westen op, door bijvoorbeeld de oorlog in het oosten van Oekraïne, de aanslag op vlucht MH17, de annexatie van de Krim door “kleine groene mannetjes”, de Russische steun aan Assad in Syrië, en de inmenging van Rusland in westerse verkiezingen. Als reactie ensceneert “Moskou” de 9e mei steeds meer als uiting van Russisch militair vertoon en antiwesterse propaganda.
Dat is jammer, omdat de herdenking van het heldendom van het Rode Leger en de ontberingen van de Sovjet-bevolking eronder lijden. Het is een waarheid als een koe, maar zoals je het Duitsland van vandaag niet kunt vergelijken met het nazi-Duitsland dat probeerde de Slavische volkeren van Oost-Europa tot slavernij te dwingen, staat omgekeerd het huidige Russische regime ook niet gelijk aan de Sovjet-Unie die de nazi’s in Oost-Europa versloeg. Ik moest mezelf er steeds aan herinneren toen ik bij het Sovjet-monument rondliep.
Bloemen
Dit oorlogsmonument uit 1949 is tevens militair kerkhof, net als het bij Nederlanders waarschijnlijk bekendere Sovjet-monument met de twee tanks vlakbij de Brandenburger Tor. Het Rode Leger had immers alleen na de Slag om Berlijn, eind april 1945, al zo’n 80.000 doden te begraven. Maar het monument in Treptow is van een totaal andere orde. Je betreedt het door een eenvoudige triomfboog, en daarna kom je bij een grijsgranieten beeld, nog van normaal formaat, van een treurende vrouw die wellicht ‘Moedertje Rusland’ voorstelt. Maar kijk je dan naar het zuiden, in de lengterichting van het monument, dan valt je mond open van verbazing.
Over een lengte van bijna een halve kilometer strekt de gedenkplaats zich uit. Langs een langzaam oplopende avenue geflankeerd door treurwilgen kom je, na ongeveer één derde van de totale lengte, bij twee kolossale roodgranieten driehoeken die Russische vlaggen symboliseren. Ze worden ieder geflankeerd door een beeld van een Sovjet-soldaat, links een oude, rechts een jonge, die beiden op 7 mei al overvloedig met bloemen versierd waren.
Destalinisatie
Dan kom je bij een bordes van waaruit je de rest van het monument overziet, met aan het eind, bovenop een kunstmatige heuvel, het standbeeld van een Russische soldaat met een klein kind op zijn linkerarm, die met zijn laars een hakenkruis vermorzelt. In de sokkel van het monument is een koepelvormige ruimte te vinden met een socialistisch-realistisch mozaïek en Russisch-Duitse inscripties. Tussen bordes en sculptuur liggen op een rij vier vuurschalen. Aan de linker- en rechterzijde van het terrein staan twee identieke rijen van zeven kalkstenen sarcofagen, met alweer socialistisch-realistische reliëfs die het lijden van de Sovjet-bevolking en het heldendom van het Rode Leger uitdrukken.
Op de korte zijden van de reliëfs staan uitspraken van Stalin over de oorlog, links in het Russisch, rechts in het Duits. Die inscripties hebben de destalinisering van 1956 blijkbaar overleefd, en dat is misschien ook wel terecht, want aan zijn woorden over de opofferingsgezindheid, het lijden en het heldendom van de Sovjet-bevolking in de Tweede Wereldoorlog valt nog steeds maar weinig af te dingen. En die kleine groene mannetjes op de foto’s? Dat zijn mijn zoontjes.
Boek: Ruslands Oorlog – Richard Overy
