Spic en span (‘spik en span’) – Herkomst van het gezegde

Het gezegde ‘spic en span’ – soms foutief gespeld als ‘spik en span’ – wordt tegenwoordig niet veel meer gebruikt in de Nederlandse taal. Toch hoor of lees je het nog wel eens ergens. Wat betekent dit gezegde en hoe is spic en span als gezegde in de Nederlandse taal terechtgekomen?

Betekenis van spic en span

Herkomst van spic en span

De uitdrukking spic en span, of spick and span, gaat in elk geval terug tot de zestiende eeuw. Rond 1570 kwam in de Engelse taal de frase ‘spick and span new’ voor, een gezegde dat een directe etymologische relatie heeft met het Nederlandse ‘spiksplinternieuw’ en ook hetzelfde intoneert. Etymologen zijn er niet over uit of de Engelsen de woordcombinatie uit het Nederlands overgenomen hebben, of dat de Nederlanders het gezegde van de Engelsen hebben overgenomen. De Oxford Dictionary stelt dat de Engelsen het woord spiksplinternieuw via de scheepvaart van de Nederlanders overnamen. Een schip dat net afgebouwd was, had verse spijkers (spiks) en splinters en was dus spiksplinternieuw. Het Engelse ‘spick and span’ was dan ook…

…inspired by the Dutch spiksplinternieuw, which referred to a ship that was freshly built, with all-new nails and timber

Ook wordt er door taalkundigen gekeken naar invloeden uit de Noorse taal. Span zou volgens hen etymologisch ontleend zijn aan het Oudnoors spánn, wat splinter betekent, en nýr, wat nieuw betekent.

Spic & span als schoonmaakmiddel

Spik en span is in de Verenigde Staten ook bekend als schoonmaakmiddel: Spic & Span. In Nederland werd dit middel, vermoedelijk, in 1922 op de markt gebracht, zo lezen we op de weblog van Teunis Bunt. Het zou kunnen dat ‘spic en span’ hierdoor (weer) ingeburgerd raakte in het dagelijks taalgebruik. Met Spic & Span als schoonmaakmiddel zag het interieur er immers weer spiksplinternieuw uit, glanzend schoon en keurig netjes!

Boekenrubriek: Taalgeschiedenis

Bronnen ▼