Spitsroeden lopen – Herkomst van de uitdrukking

De uitdrukking ‘spitsroeden lopen’ staat voor het afleggen van een moeilijke route, in figuurlijke zin. Iemand die spitsroeden moet lopen is fout geweest, moet zijn schuld erkennen en hoongelach incasseren. De term is oorspronkelijk afkomstig uit de militaire wereld en heeft tegenwoordig in de volksmond zelfs een derde, wat vriendelijker betekenis gekregen.

Straf

Sinds de Romeinse tijd tot in de negentiende eeuw gebruikten legers ‘spitsroeden lopen’ als lijfstraf voor soldaten die zich schuldig hadden gemaakt aan diefstal, lafheid of wachtverlet. De veroordeelde soldaat moest door een haag van collega’s lopen, die hem met spitse roeden (scherpe takken of puntige stokken) op de ontblote rug sloegen. Dit was een vernederende en regelmatig ook dodelijke straf, die vergelijkbaar is met wat matrozen bij het ‘kielhalen’ ondergingen.

Spitsroeden of eieren?

In oktober 2014 constateerde dagblad Trouw dat ‘spitsroeden lopen’ in de Nederlandse politiek en media de afgelopen jaren een derde betekenis heeft gekregen. Naast de figuurlijke betekenis van het ondergaan van een vernedering en de letterlijke betekenis van militaire straf, betekent het ook ‘behoedzaam te werk gaan’ of ‘op eieren lopen’.

Trouw schreef het volgende:

“In bijna de helft van de gevallen dat de uitdrukking in de krant figureert, blijkt ‘spitsroeden lopen’ nu echter iets anders te betekenen: ‘behoedzaam te werk gaan’. Zo schreef Trouw vorige week naar aanleiding van het feit dat Jean Claude Juncker zich bij de formatie van de Europese Commissie geen missers meer zou kunnen permitteren: ‘Juncker loopt spitsroeden’. Eerder dit jaar had SGP-voorman Van der Staaij al eens gezegd dat debatteren over een individuele justitiële zaak ‘spitsroeden lopen’ is, want ‘je hebt de regels van de rechtsstaat ten volle te respecteren, maar ook recht te doen aan de maatschappelijke onrust.’ Het lijkt er dan ook op dat ‘spitsroeden lopen’ synoniem geworden is met een andere, in de politiek eveneens populaire uitdrukking, namelijk ‘op eieren lopen’.”

Bekijk ook: Het spits afbijten… (herkomst en betekenis)
…en: Kielhalen – Een zware straf voor zeelieden
Lijst van historische uitdrukkingen (en scheldwoorden)

Bronnen ▼