Stadhouder Willem IV van Oranje-Nassau (1711-1751)

De stadhouder Willem IV van Oranje-Nassau was de eerste stadhouder in alle gewesten van de Republiek der Verenigde Nederlanden. Hij was de grootvader van de latere koning Willem I der Nederlanden.

Willem Karel Hendrik Friso werd in 1711 geboren, zeven weken nadat zijn vader, stadhouder Johan Willem Friso was verdronken. Zijn moeder was Maria Louise. Al bij zijn geboorte werd hij benoemd tot stadhouder van Friesland, de functie die hij erfde van zijn vader.

In de zestiende en zeventiende eeuw waren er twee stadhouders; de stadhouders van Friesland en de stadhouder van de andere gewesten. Tijdens de stadhouderloze tijdperken was er in Friesland wel een stadhouder. Tijdens de geboorte van Willem bevond de rest van de Republiek zich in het tweede stadhouderloze tijdperk.

Toen Willem vijf jaar oud was, kwam hij zo ongelukkig ten val dat hij zijn hele leven een scheve rug had. Hij ging studeren op de universiteiten van Franeker en Utrecht en was vooral goed in talen en geschiedenis. Toen hij achttien werd was hij officieel stadhouder. Niet alleen in Friesland, maar inmiddels ook in Groningen, Drenthe en Gelderland.

Huwelijk van stadhouder Willem IV

Na jarenlange onderhandelingen werd in 1733 een geschikt huwelijkskandidaat gevonden voor Willem, Anna van Hannover, de dochter van de Engelse koning George II. In Engeland had men destijds nog goede herinneringen aan de ‘Oranje’-koning Willem III . Bij aankomst van Willem IV in Engeland kreeg hij meteen een soort toeval, waardoor hij ernstig ziek werd. Hij had altijd al een zwakke gezondheid gehad. In 1734 was hij voldoende hersteld om de bruiloft te laten plaatsvinden. Op dat huwelijk werd onder meer een een zangspel uitgevoerd door Georg Friedrich Händel. De beroemde componist had Anna les gegeven en volgens verhalen zou zij zijn beste leerling zijn geweest. Anna hield zich haar hele leven veel met muziek bezig, gaf vaak concerten en componeerde zelf ook. Anna kreeg vijf kinderen, waarvan er twee dood werden geboren en één al jong stierf. In 1748 werd de enige zoon geboren: Willem Batavus.

Toen het stel na hun huwelijk in de Republiek aankwam werden ze weinig enthousiast onthaald. De regenten waren namelijk niet blij met het huwelijk met een prinses uit Engeland, de grootste handelsconcurrent en ook zou het huwelijk het prestige van de stadhouderschap weer vergroten. In Leeuwarden was men wel blij met de Engelse prinses.

Einde van het stadhouderloze tijdperk

In Holland, Zeeland en Utrecht en Overijssel was vijfenveertig jaar geen stadhouder geweest. In de deze periode had de corruptie van de regenten zulke grote vormen aangenomen, dat de bestuurders steeds meer gehaat werden door de bevolking. Toen de Fransen in 1747 binnen vielen en Bergen op Zoom innamen was de maat vol. Grote delen van de bevolking schreeuwde weer om een Oranje om het land te redden. Zoals na het rampjaar 1672 de Republiek werd gered door Willem III, zo werd dat nu van Willem IV verwacht. Door de Franse dreiging werd Willem benoemd tot stadhouder van alles gewesten. Zo was er dus voor het eerst een stadhouder die over alle gewesten heerste. Ook werd hij bevorderd tot kapitein-generaal en admiraal. Hij regelde meteen dat zijn functie erfelijk was, zodat hij de eerste erfstadhouder werd.

Hoewel Willem geen directe nazaat was van Willem van Oranje, maar van zijn broer Jan de Oude, was hij via alle vier zijn overgrootmoeders en één overgrootvader wel een afstammeling van de Vader des Vaderlands.

Hervormingen

Omdat het er staatsrechtelijk niet zo goed voor stond in de verschillende gewesten hoopten veel Orangisten dat Willem als stadhouder de noodzakelijke hervormingen doorvoerde. Hij moest onder meer de corruptie aanpakken. Willem deed echter weinig, hij was geen hervormer.

Ondanks dat stadhouder Willem IV geen man van veranderingen was, was hij wel een harde werker. Dit werd hem uiteindelijk fataal in 1751. Hij was op dat moment veertig jaar en vier jaar stadhouder van alle gewesten geweest. Pas een paar maanden later, in 1752 werd hij bijgezet in de Nieuwe Kerk in Delft.

Stadhouder Willem IV werd opgevolgd door zijn zoon: stadhouder Willem V van Oranje-Nassau.

• Belangrijke artikelen over het Nederlands Koningshuis
• Boek: Willem IV – Stadhouder in roerige tijden, 1711-1751