The Tobacconist – De verfilming van ‘De Weense sigarenboer’

“Met vrouwen is het als met sigaren. Als je er te hard aan trekt, verdwijnt het genot.”

Zittend op een bankje in Wenen, terwijl fijne sneeuwvlokken naar beneden dwarrelen, wordt deze niet zo fijnzinnige vergelijking aan Franz Huchel medegedeeld door de oude man die naast hem zit. De jongeman is verliefd op een jonge vrouw, maar weet zich geen raad met de liefde. De man naast hem, een professor, is een klant van de tabakswinkel waar hij werkt. Zijn naam is Sigmund Freud, de wereldberoemde grondlegger van de psychoanalyse. Als iemand hem kan helpen, dan is het deze zielendokter wel, zo denkt Franz. In het Wenen van de jaren dertig dreigen er echter serieuzere problemen aan de horizon dan liefdesverdriet.

Dat ‘The Tobacconist’, in 2018 uitgebracht als ‘Der Trafikant’, niet zomaar een liefdesverhaal is van dertien in een dozijn, blijkt al direct. De Duits gesproken film, gebaseerd op het gelijknamige boek van Robert Seethaler (Wenen, 1966), begint in een idyllisch omgeving bestaande uit een door bergen omringd meer, de Attersee in de Oostenrijkse regio Salzkammergut. In een mistroostig houten huisje aan de oever van het meer woont Franz (gespeeld door Simon Morzé) met zijn moeder. De dromerige jongeman vertoeft graag op de bodem van het meer, waar hij zo lang mogelijk zijn adem inhoudt en zich isoleert van de buitenwereld. Als de minnaar en weldoener van zijn moeder door een blikseminslag komt te overlijden, stuurt de vrouw haar zoon naar Wenen om in de leer te gaan bij een vroegere geliefde van haar, de sigarenboer Otto Trsnjek (Johannes Krisch). In zijn kleine, rommelige winkeltje verkoopt hij behalve sigaren en andere tabaksproducten ook ansichtkaarten, kranten en schrijfwaren. In een laatje onder de toonbank bewaart hij pornografische blaadjes, die hij voor zijn klanten discreet inpakt.

Sigmund Freud

Van de eigenzinnige Trsnjek, die tijdens de Eerste Wereldoorlog een been verloor, leert Franz hoe je omgaat met klanten en hoe je delicate sigaren moet bewaren. Nazistische kranten weigert de sigarenboer te verkopen, maar socialisten en Joden zijn gewoon welkom in zijn winkel. Al voorafgaand aan de Duitse annexatie van Oostenrijk worden beide bevolkingsgroepen door vele onverdraagzame Oostenrijkers met de nek aangekeken, ook door de slager en zijn echtgenote die een winkel hebben naast de sigarenwinkel. Eén van de klanten van Trsnjek is Sigmund Freud, overtuigend gespeeld door de in 2019 overleden Bruno Ganz, onder meer bekend als de vertolker van Adolf Hitler in ‘Der Untergang’ (2004). Tijdens een bezoek aan de winkel klampt Franz hem aan, verwachtend dat de psycholoog hem wel kan helpen met het vinden van de liefde waar hij naar snakt. Die behandelt op zijn sofa voornamelijk rijke buitenlanders, maar ook voor de jongeman heeft hij wel wat wijze raad.

Dromen

Aangemoedigd door het advies van Freud stapt de wat wereldvreemde plattelandsjongen tijdens een kermis af op een meisje met wie hij vervolgens kortstondig een leuke tijd beleeft. Als deze mysterieuze Anzezka (Emma Drogunova) opeens verdwijnt, zoekt Franz opnieuw hulp bij Freud met wie hij vriendschap sluit. In opdracht van de psycholoog gaat Franz zijn bizarre dromen, die in de film tussendoor ook vertoond worden, bij het wakker worden opschrijven. In het wakkere leven wordt ondertussen een nachtmerrie werkelijk. Als in 1938 Duitse troepen Oostenrijk binnenmarcheren en het land annexeren, vormt dat zowel voor de Joodse arts als de met socialisten en Joden sympathiserende sigarenboer een bedreiging. Overal wappert de nazivlag en sympathisanten van Hitlers en verraders bevinden zich dichtbij.

Regisseur Nikolaus Leytner weet de spanning in de film goed op te bouwen. Deze begint nostalgisch; je kunt je de tabaksgeur en de gemoedelijke sfeer in de sigarenwinkel goed voorstellen. De lessen van de tabaksverkoper aan zijn leerling zijn een plezier om naar te kijken. Voor de Anschluss is het voor cabaretiers nog mogelijk om grapjes te maken over Hitler die Oostenrijk beschouwt als een reuzenschnitzel die hij wil verschalken, maar erna loopt zelfs de postbode rond met een swastika-armband om zijn bovenarm en worden andersdenkenden opgesloten in de kelders van de Gestapo, waaruit velen niet levend terugkeren. Dit tijdsbeeld, gecombineerd met het verhaal van een jongeman en zijn beslommeringen met de liefde en zijn vriendschap met Freud, levert een heel authentieke, soms sprookjesachtige film op met een waarschuwende ondertoon met betrekking tot de gevaren van intolerantie en dictatuur.

Verwacht geen episch drama of een romantische tranentrekker, maar een heel subtiel en prachtig verteld verhaal – met een sigarenwinkel als middelpunt – over een volwassen wordende jongeman die net als zovele anderen, toen en nu, smoorverliefd wordt op het verkeerde meisje, tegen de achtergrond van een turbulente historische periode waarin het kwaad overheerst.

‘The Tobacconist’ draait vanaf 17 september 2020 in de Nederlandse bioscopen. Distributeur: Just Film Distribution. Speelduur: 117 minuten

Ook interessant: Rood Wenen (en de creatie van de ‘neue Mensch’)
…of: Sigmund Freud (1856-1939) – Grondlegger van de psychoanalyse
Boek: De Weense sigarenboer – Robert Seethaler

Trailer van ‘The Tobacconist’: