Thomas More – Humanist, jurist en filosoof

De Engelsman Thomas More (1478-1535) was een belangrijke humanistische schrijver en filosoof uit de tijd van de Renaissance. Hij is wereldberoemd geworden door zijn invloedrijke werk Utopia (1516). Hierin beschreef hij een volgens hem ideaal, maar toen nog fictief, politiek systeem op een eiland. De manier van samenleven op Utopia leek op het principe van de latere socialistische heilstaat, die het einddoel van het communisme was zoals beschreven door Karl Marx.

De titel van zijn boek Utopia betekent letterlijk: Nergenshuizen. Met de publicatie van Utopia nam Thomas More de toenmalige politieke en economische situatie in Engeland op de korrel.

Thomas More: (privé)leven en werk

Thomas More werd geboren in Londen op 7 februari 1478. More’s vader was rechter. Zelf koos Thomas More ook voor een rechtenstudie. Hij las veel en hing het humanisme aan. Zo bestudeerde More de Bijbel in zijn oorspronkelijke taal, kende Grieks en deed onderzoek naar de klassieke christelijke studie uit de Oudheid, van onder de meer kerkvaders Hiëronymus en Augustinus. Hij ontmoette in 1499 Desiderius Erasmus, wat een keerpunt in zijn leven bleek te zijn. Erasmus en More werden goede vrienden, wat ook blijkt uit het feit dat Erasmus’ satirische werk Lof der zotheid (1511) is opgedragen aan Thomas More.

In 1504 begon Thomas More een politieke carrière in het Engelse Lagerhuis. In 1510 werd hij rechter en kort erop undersheriff van Londen. Ook was hij in 1515 gezant en secretaris van de Engelse koning Hendrik VIII. Van 1529 tot 1532 bekleedde hij de hoge post van Lord Chancellor.

Twee keer trad Thomas More in het huwelijk, eerst met Jane Colt (in 1504 of 1505) en – na haar overlijden – in 1511 met Alice Middleton. Samen met Jane kreeg More vier kinderen.

Ergens tussen 1510 en 1518 schreef en publiceerde More een geschiedkundig werk over de Engelse koning Richard III: History of Richard III. In 1518 bracht More nog zijn Epigrammata uit, een gedichtenbundel met vooral epigrammen, maar ook odes en elegieën. Maar écht blijvende roem en eer vergaarde Thomas More met zijn boek Utopia (1516), dat hij liet drukken in Leuven door de Zuid-Nederlandse drukker Dirk Martens uit Aalst.

Inhoud van Utopia

Dit werk bestaat uit twee tegengestelde delen. In het eerste deel staan de slechte sociale verhoudingen in het Engeland uit de tijd van More centraal. Hierbij wordt het gewone volk onderdrukt door de koning en adellijke elite.

Deel twee beschrijft een heel andere, ideale samenleving, genaamd Utopia. Sociaal en economisch is alles in dat (denkbeeldige) land op orde: de mensen zijn gelijk, werken slechts zes uur per dag en er is geen werkloosheid. De inwoners richten zich op het publieke belang in plaats van het eigenbelang. Er worden geen luxegoederen gemaakt, terwijl de eerste levensbehoeften voor iedereen gratis zijn. Feitelijk tekende Thomas More hier in hoofdlijnen de socialistische heilsstaat uit, zoals die later door de communist Karl Marx werd geschetst.

Het boek Utopia was geschreven in een soort dialoogvorm tussen Thomas More en twee andere personen. Die personen zijn voortdurend filosofisch met elkaar in gesprek en zo ontvouwt zich Utopia. Overigens was de Griekse filosoof Plato een belangrijke inspiratiebron voor More’s boek, wat ook niet verbaast omdat More humanist was. Ook van invloed was religieus gedachtegoed van de Moderne Devotie, de beweging rond Geert Grote uit de Late Middeleeuwen, welke visie ook verwerkt is in De navolging van Christus van de theoloog Thomas à Kempis. Bij deze belangrijke religieuze denkers haalde hij de idee weg dat macht, geld en bezit geen enkele betekenis hebben voor het eeuwig leven.

Levenseinde van More

Op 6 juli 1535 stierf More in Tower Hill. Het was geen natuurlijke dood, maar een executie op bevel van de Engelse koning. In de jaren 1528 had Thomas More namelijk een conflict gekregen met Hendrik VIII, dat geëscaleerd was. Zo sprak More zich in 1528 uit tegen de voorgenomen scheiding van Hendrik VIII met Catharina van Aragon. Hierna distantieerde de koning zich van de kerk, waarna Thomas More in 1532 ontslag nam als Lord Chancellor. Het conflict laaide hoog op en op 17 april 1534 liet Hendrik VIII zijn opponent in de Tower van Londen opgesloten. Na ruim een jaar gevangenschap werd Thomas More op 6 juli 1535 onthoofd.

In 1935, vierhonderd jaar na zijn dood, verklaarde paus Pius XI Thomas More heilig. Als heilige wordt ‘Sint Thomas More’ herdacht op 22 juni.

Bronnen ▼