Thucydides (ca. 455-395 v.Chr.) – Historicus en legeraanvoerder

Thucydides (Grieks: Thoukydides) was een Atheense geschiedschrijver en vlootcommandant tijdens de Peloponnesische Oorlog (431-404). Over deze oorlog, tussen de stadstaten Athene en Sparta, schreef hij het gelijknamige geschiedwerk.

Zijn boek De Peloponnesische Oorlog is vandaag de dag nog steeds één van de meest gelauwerde en bewonderde historische werken uit de geschiedenis. Bovendien wordt het beschouwd als het eerste moderne, wetenschappelijke geschiedwerk ooit.

Pest, ongenade en ballingschap

Er is maar weinig bekend over het leven van Thucydides en de zaken die we weten, komen met name uit zijn eigen werk. Thucydides’ voorouders komen waarschijnlijk uit Thracië. De historicus in spé komt vlakbij Athene ter wereld als de zoon van de aristocraat Olorus. Thucydides houdt van Athene, maar is niet erg te spreken over de democratische regeringsvorm. Als lid van een rijke aristocratische familie heeft hij sterke banden met andere voorname Atheense families.

In 430 wordt Athene geteisterd door de pest en ook Thucydides raakt besmet. In tegenstelling tot vele anderen overleeft hij de epidemie. Bij het uitbreken van de Peloponnesische Oorlog in 431 is Thucydides ongeveer dertig jaar oud en, zo schrijft hij zelf, ‘oud genoeg om de oorlog te begrijpen’. Tot 424 neemt hij als legeraanvoerder (strategos) deel aan de strijd. In dat jaar valt hij in ongenade als hij met zijn vloot van zeven schepen te laat komt om de stad Amphipolis voor de Atheners te behouden. Wegens het mislukken van zijn opdracht gaat hij twintig jaar lang in ballingschap op zijn familiebezittingen in Thracië. Hier beheert hij onder andere een goudmijn. Men vermoedt dat hij tijdens zijn verbanning heeft rondgereisd en zich heeft opgehouden met de Spartanen.

Het grootste conflict ooit

Al bij het uitbreken van het conflict tussen de Helleense grootmachten, dat uiteindelijk zal leiden tot de ondergang van de Atheense macht, begint Thucydides met het vastleggen ervan. Hij verwacht dat het een belangrijke en gedenkwaardige oorlog zal worden, het grootste conflict dat ooit zal plaatsvinden. Deze verwachting baseert hij op het feit dat beide partijen op het hoogtepunt van hun militaire macht zijn en dat niet alleen de Griekse stadstaten er bij zijn betrokken, maar ook het Perzische Rijk.

Pas na de vrede, in 404, keert hij terug naar Athene met het doel zich verder te informeren over de oorlog en zijn levenswerk te vervullen. Hij had de tijd en middelen om zich hier volledig aan te wijden. Dankzij zijn voorname afkomst heeft Thucydides eenvoudig toegang tot hooggeplaatste bronnen die hem van waardevolle informatie kunnen voorzien.

Bij zijn dood in 395 voor Christus is het werk voltooid tot en met het oorlogsjaar 411. De Atheense schrijver, militair en landheer Xenophon zal het werk van Thucydides later voortzetten met het boek Griekse Oorlogen als resultaat.

Het eerste moderne geschiedwerk

De Peloponnesische Oorlog van Thucydides wordt beschouwd als de eerste geschiedschrijving in de moderne, wetenschappelijke betekenis: een objectieve weergave van feiten waarbij wordt geprobeerd de onderlinge samenhang te verklaren. Thucydides gaat zeer methodisch te werk. Hij springt erg zorgvuldig en objectief om met zijn bronnen en is in alles bovenal op zoek naar de waarheid.

Het denken van de historicus heeft zich bevrijd van de oude voorstellingen en laat geen ruimte in de geschiedenis voor het ingrijpen van de Goden, zoals dat nog het geval was bij zijn directe voorganger Herodotus. Thucydides was vertrouwd met Herodotus en bewonderde zijn stijl van geschiedschrijving. Echter, hij vond dat Herodotus niet alleen schreef ter educatie, maar ook ter vermaak. Thucydides daarentegen koos voor een andere benadering: zijn werk moest een leidraad worden voor toekomstige generaties. Geschiedenis moet vooral niet worden verward met ‘van-horen-zeggen’, propaganda of legenden. Hiermee legde hij de grondslag voor de moderne geschiedschrijving.

In het begin van De Peloponnesische Oorlog schrijft Thucydides zelf het volgende over zijn levenswerk:

Misschien zal het ontbreken van het fabelachtige aan mijn geschiedwerk minder bekoorlijk zijn voor het oor. Maar wie een duidelijk beeld wil hebben van de gebeurtenissen en van wat zich overeenkomstig de menselijke natuur in de toekomst evenzo of ongeveer evenzo zal afspelen, zal het nut van mijn werk beseffen, en daarmee ben ik tevreden. Het is door mij geschreven niet als een pronkstuk om één keer aan te horen, maar als een bezit voor alle tijden.

~ Wander Rooijackers

Lees ook: Thucydides over de partijstrijd in Griekenland tijdens de Peloponnesische Oorlog
Boek: De Peloponnesische oorlog – Thucydides