Seks in wording
In 1950 werden veel jongeren voorgelicht uit het Boek voor verloofden en jonggehuwden van dr. H.L. Batenburg, ‘bevattende de voortplanting van den mensch: practische wenken, nuttige raadgevingen, ernstige waarschuwingen, belangrijke voorschriften, enz’.
De teksten in de bestseller van H.L. Batenburg zijn nu, ruim zeventig jaar later, ondenkbaar en tenenkrommend bekrompen. Seks was niet bedoeld voor genot, maar vond na het huwelijk plaats om kinderen te krijgen. Bovendien was de vrouw de man onderdanig in alles wat eerbaar is. Batenburg stond niet alleen in deze opvatting. De meeste huisartsen bemoeiden zich niet met de anticonceptie. In de jaren vijftig kwam de pastoor of dominee ook nog bij getrouwde stelletjes op bezoek om hen aan te sporen tot gezinsuitbreiding.
Batenburg legde in zijn boek ook het voorspel tot het ‘huwelijkse mingenot en geslachtsdrift’ uit. Als je als man klaarkwam, had je ‘teelvocht uitgeworpen’ en ‘de vrucht in de haven des levens neergelegd’. Men kon zich overigens het beste aan het mingenot overgeven wanneer er een noordenwind waaide. Volgens deze en zoveel andere kwakzalvers was masturberen ongezond. ‘Bij degene wiens temperament nogal vurig is en wiens geest onwillekeurig geneigd is om denkbeeldige denkbeelden te koesteren en bij wier veelvuldige dromen een gebiedende behoefte verraden, zullen de nachtelijke zaaduitstortingen steeds talrijker zijn en van dat ogenblik af de oorzaak zijn van een snelle verzwakking.’
Het beeld dat in sommige geschiedenisboeken wordt opgeroepen dat na de komst van de pil in de jaren zestig opeens iedereen met iedereen het bed in kon duiken, is schromelijk overdreven. Ik sprak honderd mannen en bijna niemand leidde indertijd een bandeloos seksleven en/of was verslaafd aan drugs.
Demograaf Jan Latten (1952) stelt het volgende vast:
De verhalen van de babyboomers en de generatie daarna over de eerste seks zijn legio. “Ik was een jaar of veertien toen ik voor het eerst masturbeerde,” vertelt Ernst-Jan de Jongh (1945).
Condooms waren officieel alleen te koop bij de Rutgershuizen van de NVSH, de Nederlandse Vereniging voor Seksuele Hervorming. Later ook bij drogisterijen en apothekers. Eerst onder tafel, later in alle openheid. Arnold Burlage (1944):
“Ik kocht condooms niet bij de drogist, want daar werkte een klasgenootje en dan wist gelijk het hele dorp dat ik kapotjes had. Ik kocht ze onder de toonbank bij kapper Arie Egas en moest er dan meer voor betalen.”
Arnold woonde in Rhenen, omringd door dorpen zoals Achterberg, Veenendaal Opheusden en Kesteren, waar een groot deel van de bevolking tot de strenggelovige reformatorische kerkgenootschappen behoorde, zeg maar de Zwartekousenkerk.
“Wij zeiden dat je in Veenendaal nog geen geit gedekt kon krijgen. Het vlakbij gelegen Elst werd ‘Zwart Nazareth’ genoemd. De rivaliteit tussen de dorpen was groot en er waren regelmatig vechtpartijen, maar anders dan nu, gewoon met de vuisten. Er kwam nooit een mes of iets dergelijks aan te pas. Je kreeg ook niet snel verkering met zo’n ‘zwartekousenmeisje’, want het was afgebakend gebied en je had bovendien geen zin om dan zondags twee keer naar zo’n kerk te gaan. Maar van die meisjes werd ook gezegd: ‘Hoe langer de rok, hoe natter het hok.’”
Condooms waren in de jaren vijftig en in het begin van de jaren zestig relatief duur. Twee stuks voor 30 cent en voor de dunste variant moest je zelfs 50 cent betalen. Alex (1942) die begrijpelijkerwijze liever niet met zijn echte naam in het boek wil komen, vertelt:
“Ik kocht ze voor het eerst omstreeks 1961 en ik waste ze uit als er niemand thuis was. Ik droogde ze onder mijn matras. Of dat onhygiënisch was, weet ik niet. Alleen mijn eigen zwikkie zat er toch in?”
Het woord condoom komt in vrijwel elk gesprek terug. Zeker bij de zestigplussers die in de late jaren zestig een jaar of zestien waren, zo geil als boter, en stiekem het eerste pornotijdschrift Chick lazen en vooral bekeken en zagen hoe mooi en (toen nog) weelderig vrouwen konden zijn.
Paul Botman (1944) had met acht broers en zusters geen enkele privacy thuis.
“Toen kreeg ik verkering met een meisje van zeventien jaar uit de Wieringermeer. Ik was twintig en reed met mijn zuurverdiende Batavus 35 kilometer naar die polder om haar te zien. Een gezin met twaalf kinderen en zij was de jongste. Ze had nooit iets van seksuele voorlichting gehad, wist er niks van. Ik was verbijsterd. “
Jan Goeijenbier (1953) werd op zijn 21ste tijdens diensttijd ‘ontmaagd’.
“Ik was dienstplichtig sergeant en we kwamen net terug van een oefening in Duitsland. Na de douche konden we naar het carnavalsfeest in het officiershotel. Daar werd het heel gezellig en werd ik ontmaagd door een 37-jarige officiersvrouw. Ze ging op me zitten en toen gebeurde het.”
Lou Beurdens (1945) kent zijn vrouw dit jaar zestig jaar.
“Ik was achttien toen ik haar leerde kennen. Seks was uit den boze. Ook toen ik in Amsterdam economie ging studeren, sliep ze niet bij mij, maar bij een vriendin. In 1967 zijn we verloofd. Ook toen nog geen seks. In 1969 hadden we onze eerste vakantie samen, bij een wijnboerin in Duitsland. De moeder van mijn verloofde eiste dat wij twee aparte kamers namen, en dat deden wij. Nou ja, één keer sliepen we bij elkaar, omdat de wijnboerin het vroeg. Dan kon ze mijn kamer nog een keer verhuren. Maar ook toen hebben we ons keurig gedragen. In 1970 zijn we getrouwd.”
Henk Schröder (1948) had daarentegen weinig problemen met seks.
“Op 18 oktober 1966 had ik voor de eerste keer seks – met Wil, op de gele bank van haar moeder. Eigenlijk werd ik door Wil verleid, maar ik stribbelde niet tegen. Ze zei: ‘Dit zijn de goede dagen om het te doen.’ Iets met eisprong. Wist ik veel. We zijn op 17 januari 1967 verloofd en Wil raakte meteen in verwachting. Eind juni van dat jaar zijn we in Schotland getrouwd, in het plaatsje Gretna Green. Want ik was pas achttien jaar en in Nederland had je dan toestemming van je ouders nodig, maar daar niet.”
In juni 2023 zijn Henk en Wil 56 jaar getrouwd. Ze hebben samen twee dochters van 55 en 54 jaar, drie kleinkinderen en vier achterkleinkinderen en zijn domweg gelukkig in Dordrecht.
Het verhaal van Piet Wensink (1943) is een lachsalvo waard.
Voor de jongere zestigplussers was seks een veel minder groot probleem. In de loop van de jaren zeventig werd de pil een normaal verschijnsel. Met meisjes maakte je vooral contact in de jeugdsoos, die niet zelden onder kerkelijk gezag stond. Marien Braber (1955):
“Op mijn zestiende mocht ik van mijn ouders alleen op vakantie. Dat werd de camping Ernst Sillem Hoeve in Lage Vuursche, nu een groot conferentieoord. Ik was een leek op seksgebied, maar op die camping trok ik met al die jonge meiden snel bij.”
Wim Dingelstad (1954) vertelt:
“Wij woonden vlak bij de Duitse grens. Er werd over en weer gesmokkeld. Boter, sigaretten, melk, koffie. Bij ons kwamen veel Duitse meisjes naar de zeilclub. Zo ook een dochter van een Duitse apotheker. Dat was wel prettig wat betreft voorbehoedsmiddelen. Zij was een paar jaar ouder en zij heeft het mij geleerd. Ha, ik was natuurlijk een aantrekkelijke vent.”
“Mijn vader zei alleen: ‘Zolang je je gulp dichthoudt, kan er niks gebeuren.’ Ik had al vrij jong vriendinnetjes en het duurde niet lang voordat ik het deed. Mijn vader rook wel onraad en zei dan: ‘Toch geen gekke dingen gedaan uilenbal?’”
Ik kan het als auteur niet wetenschappelijk onderbouwen, maar de vermeende seksorgiën in de jaren zestig en zeventig zijn als je het mij vraagt sterk overdreven. Misschien speelde dat in de grote stad en op de Gooise matras, maar ik kom in alle gesprekken relatief weinig uitspattingen tegen. De meeste jonge mannen van toen waren ook niet aan de drugs. Een ruime minderheid, zoals ik, rookte af en toe een jointje, maar dat werd ook al vrij snel afgezworen. Voor de meeste zestigplussers gold het cliché ‘huisje-boompje-beestje’.
De jonge jaren van Cees Vos (1954) waren wel bijzonder:
Heel wat zestigplusser waren niet zo succesvol in hun zoektocht naar verkering. Ik sprak ook enkele mannen die zelfs altijd vrijgezel bleven en/of vrijwel hun hele leven thuis zijn blijven wonen. Eentje, laten we hem Walther (1949) noemen, zei eerlijk dat hij als ‘masturberende maagd’ het graf in gaat. Ook bij Theo Vogel (1962) ging het ‘scoren van een meisje niet van een leien dakje. Theo:
“Ik had een spraakgebrek en een lui oog. Op de mavo was ik verliefd op een prachtig meisje, maar ik durfde niet. Op een reünie, ik was toen al een jaar of 30, vertelde ze dat ze mij ook wel leuk vond.”
“Ik had wel vriendinnen, maar ik was als internationaal chauffeur soms maanden van huis, dus relaties hielden geen stand. Pas in 2009, toen ik al tegen de vijftig liep, leerde ik mijn huidige vrouw kennen. Dat bleek een lot uit de loterij.”
Het is natuurlijk de vraag of alle geïnterviewden wel even eerlijk zijn over eventuele seksuele uitspattingen in hun jonge jaren. Of wellicht de gebeurtenissen een beetje kuisen, of juist aandikken. Zo stuurde Klaas Hollander een geweldige hippiefoto uit een kibboets in de Sinaïwoestijn aan de Rode Zee (zie openingsafbeelding). Hij zegt:
“Daar was ik in 1979 vier maanden na mijn diensttijd. Ik mag wel zeggen een heel bijzondere ervaring. Het was daar een stuk vrijer met meisjes. Ik heb de topless foto’s maar voor mezelf gehouden…”
