Toren van Babel – Bron van spraakverwarring

De Toren van Babel, die in het bijbelboek Genesis wordt vermeld, is een van de beroemdste gebouwen uit de oudheid. Volgens het bekende verhaal werd de toren enige tijd na de zondvloed gebouwd in Sinear, een streek in het oude Mesopotamië, in een tijd dat alle mensen op aarde nog één taal spraken. Door de bouw van de toren zou daar echter een einde aan komen…

Het symbolische verhaal over de hoogmoed van de mens, verklaarde waarom god de mensen in vele rassen en talen over de aarde verspreidde en bood daarnaast een etymologische verklaring voor de naam van de stad Babel of Babylon. De toren uit het verhaal komt ook in verschillende andere bronnen voor. Zo vermeldde de Griekse historicus Abydenus het bouwwerk bijvoorbeeld in de derde eeuw voor Christus. Hij beweerde dat de Griekse goden de toren omver hadden geblazen. Ook de joods-hellenistische historicus Eupolemus maakte, in de tweede eeuw voor Christus, melding van wat hij ‘de bekende toren’ noemde.

De Toren van Babel is vaak in verband gebracht met de bekende ziggoerat Etemenanki, een torentempel in Babylon die gewijd was aan de Mesopotamische god Marduk. Etemenanki betekent zoiets als ‘Huis van het fundament van de hemel op aarde’. De tempel wordt ook vermeld op verschillende kleitabletten uit de Babylonische tijd. Fundamenten van deze toren zijn begin twintigste eeuw ten zuiden van de Iraakse hoofdstad Bagdad opgegraven door de Duitse archeoloog Robert Koldewey. Het bouwwerk bleek een afmeting te hebben gehad van negentig bij negentig meter. Op de kleitabletten is onder meer te lezen dat de Babylonische vorst Nebukadnezar II (r. 605-562 v.Chr.) heeft bepaald dat het nieuwe bouwwerk tot in de hemel moet reiken en dat rond de bouwput “alle talen van de wereld worden gesproken”.

Alexander de Grote gaf in de vierde eeuw voor Christus opdracht de toren van Etemenanki te herbouwen. Die stond er toen al slecht bij. Er werd speciaal geld vrijgemaakt voor de bouwwerkzaamheden, maar toen de Macedonische vorst enkele jaren later terugkeerde constateerde hij dat het allemaal niet erg opschoot. Alexander gaf hierna opdracht de toren helemaal af te breken, om hem vervolgens van de fundamenten af aan opnieuw op te bouwen. Ook deze tweede poging liep echter op een fiasco uit.

Het verhaal volgens Genesis

De nakomelingen van Noach – die met zijn vrouw en kinderen als enige de grote zondvloed overleefde – verspreidden zich stukje bij beetje over de wereld. Toen ze verder oostelijk trokken belandden ze in Sinear op een vlakte. Volgens het bijbelverhaal besloten de mensen toen van klei blokken te vormen en die in het vuur te bakken. Deze eerste bakstenen gebruikte men vervolgens om bouwwerken mee op te trekken. De mensen zeiden toen:

“Laten we een stad bouwen met een toren die tot in de hemel reikt. Zo vestigen we onze naam, en dan zullen we niet over de hele aarde verspreid raken.” Genesis 11:4 – NBG

In de ogen van god getuigde dit echter van hoogmoed. Hij zag hoe de mensen, die elkaar allemaal konden verstaan omdat ze dezelfde taal spraken, goed samenwerkten en hoe de toren groter en groter werd. God meende dat de bouwers het te hoog in hun bol kregen en zei:

“…wat ze nu doen is nog maar het begin. Alles wat ze verder nog van plan zijn, ligt nu binnen hun bereik. Laten Wij naar hen toe gaan en verwarring brengen.”

God strafte de mens vervolgens met een grote spraakverwarring, zodat de bouwers elkaar niet meer begrepen. De bouw van de toren werd hierna gestaakt en de mensen verspreidden zich verder over de aarde. De naam van de stad kwam na de spraakverwarring bekend te staan als Babel (verwarring) “want de Heer bracht daar verwarring in de taal die op de hele aarde gesproken werd”.

Uitdrukkingen

Het verhaal leeft vandaag de dag nog voort in onze taal. Als mensen elkaar niet begrijpen of heel erg langs elkaar heen praten waardoor onderling onbegrip ontstaat, spreekt men namelijk nog wel eens dat sprake is van een ‘Babylonische spraakverwarring’. In de zeventiende was verder, volgende de taalkundige F.A. Stoett, de uitdrukking ‘de Toren van Babel bouwen’ gangbaar. Dit betekende zoveel als: ruzie over iets maken.

Kunst

Het verhaal over de Toren van Babel heeft in de loop der eeuwen veel kunstenaars geïnspireerd. De wijze waarop de toren is afgebeeld verschilt wel. In de meeste gevallen baseerde men zich losjes op informatie over de oude torentempels zoals die bekend zijn uit Mesopotamië. Dergelijke bouwwerken zijn opgebouwd uit verschillende verdiepingen, die naar boven toe steeds iets kleiner worden. Helemaal bovenaan vond men vroeger een heiligdom voor een godheid.

De bekendste verbeelding van de Toren van Babel is gemaakt door de Zuid-Nederlandse schilder Pieter Bruegel de Oude. De schilder lijkt zich enigszins te hebben laten inspireren door het Colosseum in Rome. Het schilderij toont een onvoltooide toren met verschillende verdiepingen, die door een systeem van trappen met elkaar zijn verbonden. Onderaan het beroemde kunstwerk, dat onderdeel uitmaakt van de collectie van het Kunsthistorisches Museum in Wenen, is de persoon Nimrod afgebeeld, een achterkleinzoon van Noach die in de bijbel een geweldige jager en “de eerste machthebber op aarde” wordt genoemd. Hij zou de heerser zijn geweest van steden als Babel, Uruk en Akkad. Op het schilderij is Nimrod afgebeeld als een soort directeur van openbare werken.

Hieronder nog enkele willekeurige verbeeldingen van de Toren van Babel.

Bronnen ▼