Twee nieuwe boeken over Nederlandse geheime diensten

De AIVD en MIVD zijn regelmatig in het nieuws, maar vaak omgeven door een zweem van geheimzinnigheid. Het zijn immers diensten met geheimen, die baat hebben om in stilte hun werk te doen. Over de geschiedenis van de inlichtingen- en veiligheidsdiensten verschenen echter meerdere boeken. Recent zagen twee nieuwe publicaties het licht, die proberen helderheid te scheppen in heden en verleden van de diensten.

In Ongekend en onderscheidend schrijft Bob de Graaff (emeritus hoogleraar intelligence and security studies aan de Universiteit Utrecht) de geschiedenis van de Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdienst (MIVD). Een andere, meer actuele, insteek heeft Diensten met geheimen, geschreven door Willemijn Aerdts, docent en onderzoeker bij het Institute of Security and Global Affairs van de Universiteit Leiden. Samen geven deze boeken nieuwe inzichten in de geschiedenis en hedendaagse rol van de geheime dienst in Nederland.

Eerst de geschiedenis

Met Ongekend en onderscheidend geeft Bob de Graaff een grondige geschiedenis van de MIVD, vanaf de oprichting van het Studiebureau Vreemde Legers (1912) tot de laatste bekende operaties van de MIVD in het cyberdomein (de verijdelde Russische inbraak bij het OPCW).

De meeste nadruk in het boek ligt op de institutionele ontwikkeling van de diensten, in de (inter)nationale politieke en maatschappelijke context. Dat betekent dat het boek op sommige punten wat taai is om de politieke discussies, reorganisaties en leiderschapswisselingen in kaart te brengen. Gelukkig wordt dit afgewisseld met diepgaander casestudies naar al dan niet geslaagde inlichtingenoperaties. Die hoofdstukken zijn beduidend spannender, zoals de hoofdstukken over het Venlo-incident (1939), incidenten rond Nieuw-Guinea (1962) of de affaire-Smit (1983). Al met al beschrijft De Graaff de ontwikkeling van de MIVD…

‘…van een tamelijk onbeduidende laatkomer in de internationale inlichtingenwereld met een laag profiel als gevolg van de Nederlandse neutraliteitspolitiek tot een organisatie die internationaal meetelt’.

Dan de actualiteit

Diensten met geheimen is geen geschiedenisboek. Auteur Willemijn Aerdts stelt zich ten doel om het brede publiek kennis te laten maken met het werk van de AIVD en MIVD en om daarmee begrip te kweken voor het optreden van de diensten. Daarvoor begint ze met een basale uitleg van wat de inlichtingendiensten doen, wat hun taken zijn en hoe deze worden uitgevoerd. Daarbij is veel oog voor de wettelijke kaders waarbinnen de diensten moeten opereren. Om die rol van de diensten goed in kaart te brengen, kan je niet om de geschiedenis heen. Dat heeft Aerdts goed begrepen: ze begint met een korte historische schets en verwijst door het boek voortdurend naar historische voorbeelden. Klassiek zijn de voorbeelden van het Zimmermann-telegram (het onderscheppen en ontcijferen van een geheim telegram met Duitse oorlogsplannen door de Britten in 1917) of de Cambridge Five (vijf Britse studenten die tijdens de Koude Oorlog spioneerden voor de Sovjet-Unie).

Voor de historische kenner biedt het boek wellicht weinig nieuws, maar het geeft wel een uitstekende en zeer toegankelijke uitleg van het werk van de AIVD en MIVD.

Genoemde boeken:
Ongekend en onderscheidend – Bob de Graaff
Diensten met geheimen – Willemijn Aerdts