De Urker schedels komen uit het Universiteitsmuseum in Utrecht. Ze werden in 1877 gestolen van het Urker kerkhof door de Hilversumse huisarts Van Hengel. Die verkocht de schedels aan de Utrechtse hoogleraar biologie Pieter Harting voor onderzoek.
Oer-Nederlander
Harting gebruikte de schedels om onderzoek te doen naar de ‘oer-Nederlander’. Omdat Urk – dat van 1200 tot 1939 een eiland was – erg geïsoleerd lag, dachten wetenschappers in de negentiende eeuw dat de oer-Nederlander daar het minst van zijn oorspronkelijke vorm had verloren. Bovendien kende het overbevolkte eiland veel ziektes en armoede, waardoor men tot de Tweede Wereldoorlog dacht dat de Urkers ‘achterlijk’ en incapabel waren. Men vermoedde zelfs dat de Urker de ‘missing link’ was tussen de Neanderthaler en de moderne mens.
In de negentiende eeuw werd er veelvuldig onderzoek gedaan naar de schedels en werden ze opgemeten. Wetenschappers concludeerden vervolgens dat de Urkers onvermengde nazaten waren van de Batavus Genuius, de oer-Nederlander. Hoewel al die conclusies na 1900 werden bestreden werd ook in de twintigste eeuw nog bij honderden Utker schoolkinderen de schedel opgemeten. Een aantal van hen leeft nog.
Comité Urker Schedels
Het speciaal ingestelde Comité Urker Schedels probeert als sinds 2007 de schedels terug te krijgen, om ze te herbegraven op Urk. De Utrechtse universiteit weigerde dit echter, omdat de schedels volgens hen een tastbaar overblijfsel zijn van een historische manier van wetenschapsbeoefening. Bovendien was het Universiteitsmuseum bang dat bij een positieve uitspraak iedereen schedels en bijvoorbeeld mummies terug zou gaan vragen. In Nederland is de regel dat alleen nazaten museumstukken kunnen terugvragen. De vier leden van het comité zeggen dat te zijn.
September vorig jaar werd het Urker comité door de Nederlandse Museumvereniging in het gelijk gesteld. Nu is dus vastgesteld dat de schedels op 5 juni worden herbegraven. Op 4 juni houdt de Stichting Erfgoed Urk en het Nieuwsland Erfgoedcentrum een symposium Urkers: Oer-Nederlanders of museaal object?
Ook in musea in Groningen en Amsterdam liggen vermoedelijk Urker schedels. Het comité probeert ook deze terug te krijgen. Volgens de Urker gelovigen is die begrafenis nodig voor de wederopstanding van de overledenen.
