Val van paard leidde tot Leerplichtwet in 1900

Het was op 13 september 2016 groot nieuws: met 75 stemmen voor en 74 tegen lukte het D66 om een nieuwe Orgaandonatiewet door de Tweede Kamer te krijgen. PvdD-Kamerlid Frank Wassenberg die tegen zou stemmen miste de trein. In 1900 gebeurde iets soortgelijks met de aanname van de Leerplichtwet.

Valpartij

De stemming was erg spannend: met 50 tegen 49 stemmen nam de Tweede Kamer het wetsvoorstel aan. Opmerkelijk was dat Kamerlid F.D. graaf Schimmelpenninck (1854-1924) van de Vrije-Antirevolutionaire Partij – die van plan was tegen te stemmen – kort ervoor van zijn paard was getuimeld. Daarom moest hij verstek laten gaan.

Tegelijk lieten de liberalen het doodzieke Kamerlid J.J. van Kerkwijk (1830-1901), die vóór zou stemmen, met een rijtuig naar Den Haag brengen. Dit leverde een extra stem op, zodat de ontwerp-Leerplichtwet werd aangenomen. Aangezien de eens zo jolige politicus Van Kerkwijk behoorlijk verward was, waren de liberalen nog wel bang dat hij verkeerd zou stemmen. Maar achteraf bleek Van Kerkwijk vanuit liberaal standpunt correct gestemd te hebben.

Rijmpje over de schimmel

Over Schimmelpennincks val van het paard werden al snel grapjes gemaakt. ‘Het paard was verstandiger dan de meester’, zo zeiden voorstanders van de wet. Ook bedacht iemand het volgende rijmpje, dat in heel Nederland gezongen werd:

Baron Schimmelpenninck en zijn Biek
Deden beide aan politiek:
De baron zei: “Tegen zonder manco.”
De schimmel zei: “Wij stemmen blanco.”
Zo werd Borgesius’ Leerplichtwet
Door paarde-politiek gered.

Vlootwet 1923 en Abortuswet 1980

Twee andere belangrijke stemrondes over grote wetten – de Vlootwet van 1923 en de Abortuswet van 1980 -, waren net zo spannend en curieus als de hierboven genoemde stemmingen. De omstreden Vlootwet van 1923 werd verworpen doordat het CHU-Kamerlid B.J. Gerretson (1856-1930), een geestverwant van Schimmelpenninck, te ziek was om (vóór) te kunnen stemmen. De Vlootwet wilde een sterke uitbreiding van de oorlogsvloot, om zo de Japanse dreiging in Indië te kunnen weerstaan. Met name de hoge kosten stonden veel Nederlanders tegen, waarna een volkspetitionnement tegen de Vlootwet werd georganiseerd. Maar liefst 1,2 miljoen Nederlanders ondertekenden deze petitie. Op 26 oktober 1923 zorgde een stemverschil van één (50 tegen 49) ervoor dat de Vlootwet verworpen werd.

In het Nederlands Dagblad (15 september 2016) schrijft journalist Willem Bouwman hierover:

Als Gerretson niet ziek was geweest, was de Vlootwet aangenomen. Zijn zoon, de literator Carel Gerretson, had er bij een ander Kamerlid, dat ook ziek was en tegen de Vlootwet wilde stemmen, op aangedrongen thuis te blijven, zodat de Vlootwet zou worden aangenomen. Maar dat Kamerlid, de revueartiest Henri ter Hall van de Neutrale Partij, negeerde de machinaties van Gerretson jr. en nam ziek en beroerd aan de stemming deel.”

De stemming over de Abortuswet van 1980 was net zo nipt als bij de Leerplichtwet, Vlootwet en Orgaandonatiewet. Hier speelde Kamerlid Ruud Nijhof, als eenmansfractie van DS’70, een cruciale rol. Hij wilde eigenlijk tegen stemmen, maar besloot uiteindelijk toch vóór te stemmen. De CDA-fractie was verdeeld: vijf leden wilden tegen stemmen. CDA-fractieleider Ruud Lubbers zette deze twijfelaars echter stevig onder druk. Drie van de vijf twijfelaars besloten daarop hun stem te veranderen en toch vóór de wet te kiezen. Dit resulteerde in een meerderheid van 76 vóór en 74 tegen, zodat op 18 december 1980 de Abortuswet aangenomen werd.

Boek: Parlementaire geschiedenis van Nederland

Bronnen ▼